НЬЮ-ЙОРК. KazUnite – АҚШ Демократиялық партиясының сенаторы Крис Мерфи Қазақстанға қатысты Заңға түзетудің күшін жоюға шақырды. Бұл туралы сенатор өзінің веб-сайтында жазды.
2013 жылдан бері Коннектикут штатының кіші сенаторы Крис Мерфи АҚШ Конгресін Орталық Азияның үш еліне: Қазақстан, Өзбекстан және Тәжікстанға қатысты Джексон-Вэник түзетуін жоюға шақырды. Мерфи Джексон-Вэник түзетуі АҚШ-тың Орталық Азия елдерімен қарым-қатынасты дамытуға қалай кедергі келтіретінін түсіндірді.
«Өкінішке қарай, біздің жолымызда анахронистік заң тұр. 1974 жылы АҚШ Кеңес еврейлері мен басқа да аз ұлт топтары үшін эмиграция құқығын шектейтін елдермен сауда қатынастарына АҚШ-тың толық құқығын жоққа шығарған Джексон-Вэник түзетуін қабылдады. Бұл Кеңес Одағын қуғын-сүргінге ұшыраған топтарға, соның ішінде Орталық Азияға деген көзқарасын жақсартуға мәжбүрлеудің пайдалы құралы болды. Кеңес Одағының келмеске кеткеніне көп болды, бірақ қырғи-қабақ соғыс дәуірінің бұл қалдығы біздің Қазақстанмен, Өзбекстанмен және Тәжікстанмен қарым-қатынасымызды шектеуді жалғастыруда», – деп жазды сенатор.
Ол кейбір Орталық Азия мемлекеттері 1970 жылдары қуғын-сүргін мәртебесіне ие болғандықтан емес, көбінесе инерция мен аймаққа назар аудармағандықтан, тұрып қалғанын атап өтті.
«АҚШ шалғайда болғандықтан, көршілес Ресей мен Қытай Қазақстан, Өзбекстан және Тәжікстан сияқты елдерге мейлінше әсер етеді», – деді ол.
АҚШ-тың бұл аймақпен байланысты тереңдетуінің әлеуетті артықшылықтары туралы Мерфи былай деп жазды:
«Орталық Азия өзінің стратегиялық жағдайынан басқа көмірсутектер мен сирек кездесетін минералдар сияқты маңызды ресурстарға бай. АҚШ маңызды пайдалы қазбалар тұрғысындағы жарысқа кешігіп қосылды. Бірақ Байден Әкімшілігі Қауіпсіздік пен жеткізу тізбегін кеңейтуге көп күш жұмсады. 280 миллиард долларды құрайтын жылдық ЖІӨ осы елдерге тұрақты сауда қатынастарын ұсыну АҚШ-қа бизнестің өз нарықтарына қолжетімділігін кеңейтуге, сауда мен инвестицияларды ілгерілетуге мүмкіндік береді. Орталық Азия мемлекеттері өз экономикасын әртараптандырып, жұмыс орындарын құра алады. Сонымен қатар Ресей мен Қытайға экономикалық тәуелділігін төмендете отырып, өз халқының өмір сүру деңгейін арттыра алады».
АҚШ-тың Орталық Азиямен қарым-қатынасын қайта қарауға мүмкіндігі бар екенін алға тартқан Мерфи Конгресс осы сәтті аймақтағы стратегиялық және экономикалық мүдделерін ілгерілету үшін пайдалануы керек деп қорытты.
Бұған дейін АҚШ Конгресінде Қазақстанмен тұрақты қалыпты сауда қатынастарын орнатуға бағытталған заң жобасы ұсынылған болатын. Құжат Джексон-Вэник түзетуінің күшін жоюды қарастырады.
Джексон-Вэник түзетуі – эмиграцияға кедергі келтіретін, сондай-ақ басқа да адам құқықтарын бұзатын елдермен сауданы шектейтін АҚШ-тың сауда туралы Заңына 1974 жылғы түзету. Бұл түзетуді конгрессмендер Генри Джексон мен Чарльз Вэник ұсынған. Аталған түзету өз азаматтарының эмиграция құқықтарын, сондай-ақ басқа да адам құқықтарын бұзатын немесе айтарлықтай шектейтін елдерге саудадағы ең қолайлы режимді, мемлекеттік несиелер мен несиелік кепілдіктерді беруге тыйым салады. Сондай-ақ бұл АҚШ-қа нарықтық емес экономикалардан импортталатын тауарларға қатысты кемсітушілік тарифтер мен алымдарды қолдануды қарастырады.
Ресми түрде бұл норма КСРО-дан эмиграцияға шектеулерге байланысты енгізілген. Ол басқа елдерге, соның ішінде ҚХР, Вьетнам, Албанияға қатысты да қолданылған. Ал 2006 жылы Украинаға, 2012 жылы Ресейге (Магнитский актісін қабылдаумен қатар) және Молдоваға қатысты түзету жойылған.
1989 жылдан бастап АҚШ-қа эмиграцияға шектеулер жойылғаннан кейін, КСРО-ға, содан кейін ТМД елдеріне қатысты түзетудің қолданылуына жыл сайын мораторий жарияланған. Бірақ түзету ресми түрде жойылған жоқ. Қазіргі уақытта түзету бірқатар елдерге, соның ішінде Әзірбайжан, Беларусь, Қазақстан, Тәжікстан, Түрікменстан және Өзбекстанға қатысты ресми түрде қолданылып келеді.
