АСТАНА. KazUnite – Қазіргі жаһандану дәуірінде ақпараттың рөлі бұрын-соңды болмаған деңгейге көтерілді. Медиа – бұл ақпарат таратушы ғана емес, сонымен қатар қоғамның пікірін қалыптастырушы, қоғамдық сана мен саяси процестердің ажырамас бөлігі. Халықаралық ақпараттық ортада медианың шынайылығы мен кәсіби жауапкершілігі – тұрақты даму мен әлеуметтік тұрақтылықтың басты кепілі. Әлемдік форумдар мен саммиттерде ақпарат тарату процесі күрделі әрі көп деңгейлі сипатқа ие, бұл медиа саласының қызметкерлерінен жоғары кәсіби біліктілікті талап етеді.
Медиадағы шынайылық пен кәсіби жауапкершіліктің мәні
Ғылыми зерттеулер көрсеткендей, шынайы және сенімді ақпарат қоғамдағы әлеуметтік тұрақтылық пен халықтың билікке деген сенімін арттырады. Pew Research Center-дің 2022 жылғы зерттеуінде, әлемдік халықтың 62 пайызы медиа арқылы таралатын жалған ақпараттан мазасызданатыны анықталды. Бұл жағдай медианың шынайы ақпарат берудегі рөлін ерекше маңызға айналдырады.
Сонымен қатар медиа саласы қызметкерлерінің шынайылығы демократиялық қоғамның негізі ретінде танылған. Халықаралық журналистика институтының мәліметі бойынша, ақпараттың бұрмалануы немесе бұрмалау кәсіби этиканың бұзылуы ғана емес, сонымен қатар қоғамдық тәртіпке қауіп төндіруі мүмкін.
Кәсіби жауапкершіліктің қағидалары
Кәсіби жауапкершілік медиа саласы қызметкерлерінің қоғам алдындағы міндеті болып саналады. Бұл міндеттерге дереккөздерді мұқият тексеру, ақпараттың дәлдігін қамтамасыз ету, объективтілік пен бейтараптықты сақтау, жеке өмірге қол сұқпау жатады. UNESCO-ның медиа этикасы бойынша, медиа саласы қызметкерлерінің басты мақсаты – ақпараттың шынайы әрі толық берілуін қамтамасыз ету.
Медиа саласы қызметкерлерінің кәсіби жауапкершілігі этикалық талаптармен ғана шектелмей, сонымен қатар заңнамалық талаптарға да бағынады. Мысалы, көптеген елде медиа қызметкерлеріне қатысты заңдар ақпаратты дұрыс таратуды міндеттейді, жалған ақпарат таратқандарға санкциялар қолданылады.
Халықаралық деңгейдегі ақпарат алмасу
Халықаралық форумдар мен саммиттер – әлемдік саясат пен экономикадағы шешім қабылдау орталықтары. Мысалы, Дүниежүзілік экономикалық форум (World Economic Forum) жыл сайын Швейцарияның Давос қаласында өтеді және онда әлемнің 3000-ға жуық саясаткері, бизнес көшбасшылары мен медиа саласының қызметкерлері қатысады. Мұндай іс-шаралар туралы ақпаратты медианың жылдам әрі шынайы беруі әлемдік қауымдастыққа маңызды.
Әлем көшбасшылары басқосуындағы тікелей трансляция маңызы
Әлемдік деңгейдегі форумдар мен саммиттердің ең маңызды әрі көпшілікке арналған бөлігі – әлем басшыларының тікелей трансляциялары. Бұл трансляциялар саясаткерлердің өз ойларын ашық білдіруіне, жария пікірмен байланыс орнатуына мүмкіндік береді. Тікелей эфир арқылы ақпараттың өзгеріссіз берілуі медиа саласы қызметкерлерінен жоғары кәсіби жауапкершілік пен бақылауды талап етеді.
Тікелей трансляциялардың басты артықшылығы – олар аудиторияға оқиғалардың шынайы бейнесін жеткізуге көмектеседі. Мысалы, Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас Ассамблеясының жыл сайынғы сессиясы тікелей эфирде көрсетіліп, онда әлемдік көшбасшылар өз елдерінің саясаттарын жариялайды. Бұл әлемдік қауымдастықтың саяси процестерге қатысуын арттырады және ашықтықты қамтамасыз етеді.
Reuters пен BBC сияқты ірі ақпарат агенттіктері әлем басшыларының сөз сөйлеуін тікелей эфирде беру арқылы қоғамға сенімді және уақтылы ақпарат таратады. Ғылыми зерттеулер көрсеткендей, аудиторияның 85 %-ы тікелей эфирді қарағанда ақпаратқа көбірек сенім артады, өйткені олар ақпараттың өңделмеген нұсқасын көреді.
Медиа жұмысының кәсіби қиындықтары
Медиа саласы қызметкерлері форумдар мен саммиттерде көбінесе бірнеше тіл мен мәдениеттің қиылысында жұмыс істейді. Бұл коммуникацияның мәдени қателіктеріне, ақпараттың бұрмалануына алып келуі мүмкін. Халықаралық журналистика мектебінің зерттеулері бойынша, мәдени айырмашылықтар салдарынан кейде ақпарат жеткіліксіз немесе бұрмаланып беріледі, сондықтан кәсіби аудармашылар мен мәдениетаралық сарапшылардың қызметі аса қажет.
Медиа саласы қызметкерлері жылдам ақпарат тарату міндетімен қатар, оның шынайылығын қамтамасыз етуге де жауапты. Reuters агенттігінің зерттеуі бойынша, медиа саласы қызметкерлерінің 73 %-ы ақпараттың тез таралуы мен шынайы болуын тең дәрежеде ұстау күрделі екенін айтады.
Ақпарат қауіпсіздігі және этика
Халықаралық іс-шараларда медиа саласы қызметкерлерінің қауіпсіздігі басты назарда болады. UNESCO-ның мәліметі бойынша, 2020 жылы 50-ден аса медиа қызметкері форумдар мен конференцияларда қауіп-қатерге ұшырады, соның ішінде кейбірі қудаланды немесе ақпараттық цензураға тап болды. Сондықтан халықаралық ұйымдар медиа қызметкерлерінің қауіпсіздігін қамтамасыз етуге күш салады.
Ақпараттық этика да маңызды. Медиа саласы қызметкерлері объективтілікті сақтап, оқиғаларды манипуляциясыз жеткізуі керек. Бұл, әсіресе, дипломатиялық деңгейдегі ақпараттар мен келіссөздерге қатысты.
Халықаралық журналистік ұйымдардың рөлі
Reporters Without Borders (RSF) – медиа саласы қызметкерлерінің қауіпсіздігі мен ақпараттық еркіндігін қорғау бойынша ең ірі ұйымдардың бірі. RSF-тің 2023 жылғы есебіне қарағанда, әлемде медианың еркіндігі бұрынғыдан төмендеп барады, бұл медиадағы шынайылыққа кері әсер етеді. International Federation of Journalists (IFJ) да медиа саласы қызметкерлерінің кәсіби стандарттарын арттыру және олардың құқықтарын қорғау бағытында белсенді жұмыс атқарады.
Медиа білімін жетілдіру
Медиа саласы қызметкерлерінің кәсіби деңгейін арттыруға арналған курстар мен тренингтер ақпараттың сапасын жақсартуға септігін тигізеді. Harvard Kennedy School-дің зерттеуіне сәйкес, кәсіби даму бағдарламаларына қатысқан медиа қызметкерлері ақпараттың дәлдігін 35 %-ға арттыра алады.
Климаттық саммиттер мен экономикалық форумдар
Дүниежүзілік климаттық саммиттерде медиа саласының қызметкерлері ғаламдық жылыну, парниктік газдардың таралуы, энергия тиімділігі туралы маңызды ақпарат береді. 2015 жылғы Париж келісімінің қабылдануы медиа арқылы кеңінен таралып, қоғамдық сананы өзгертуге ықпал етті.
Дүниежүзілік экономикалық форумда Қазақстан, Қытай, АҚШ сияқты ірі экономикалар өзара ынтымақтастық, жаһандық сауда және инвестиция мәселелерін талқылайды. Медианың осы ақпаратты жеткізуі жаһандық нарықтардағы сенімділікті арттырады.
Пандемия кезіндегі ақпарат тарату
COVID-19 пандемиясы кезінде жалған ақпарат пен конспирация теориялары қарқынды таралды. WHO және басқа да халықаралық ұйымдар ақпаратты шынайы әрі сенімді жеткізу үшін медиа саласы қызметкерлерімен тығыз жұмыс істеді. Бұл кезең медиа саласы қызметкерлерінің кәсіби жауапкершілігі мен этикасының қаншалықты маңызды екенін көрсетті.
Медиадағы шынайылық пен кәсіби жауапкершілік – қоғамның дамуы мен тұрақтылығын қамтамасыз етудің негізі. Әлемдік форумдар мен саммиттерде жұмыс істеу медианың жаһандық беделін арттырады және ақпарат алмасудың тиімді құралын қалыптастырады. Бұл бағытта кәсіби стандарттарды сақтап, медиа саласы қызметкерлерінің қауіпсіздігі мен білімін дамыту маңызды әрі өзекті.
Авторы: Жанболат Қобдабай,
Телеоператор. Астана қаласы
