الماتى. KazUnite – شەت ءتىلىن ۇيرەنۋ ەشقاشان كەش ەمەس. مىسالى، اعىلشىن ءتىلىن ۇيرەنىپ جۇرگەن ەگدە جاستاعى ادامدار ەلىمىزدە دە جوق ەمەس. سولاردىڭ ءبىرى – ۶۷ جاسىندا اعىلشىن ءتىلىن ۇيرەنۋگە دەن قويىپ، اعىلشىنشا ەركىن سويلەپ، ساۋاتتى تۇردە ماقالا جازۋدى ماقسات قويىپ وتىرعان عالىم باقداۋلەت تارانوۆ.
– باقداۋلەت تورەالىۇلى، اعىلشىن ءتىلىن قاشاننان بەرى ۇيرەنىپ ءجۇرسىز؟ قازىر قانداي دەڭگەيدە مەڭگەردىڭىز؟ ونى ۇيرەنۋدەگى ماقساتىڭىز قانداي؟
– اعىلشىن ءتىلىن ۇيرەنۋ ويىمدا ۳۰ جىل بۇرىن بولعان ەدى. بىراق، ايتەۋىر، مۇمكىندىك بولا قويعان جوق. اراسىندا امانداسۋ، قوشتاسۋ دەڭگەيىندە بولدى. قاجەتتىلىك عىلىمي ماقالالاردى وقىعاندا تۋىندادى. ولاردى سوزدىكپەن اۋداردىم، ال تەرميندەر بارلىق حالىققا بىردەي بولعاندىقتان، تۇسىنىكتى بولاتىن. بانۋ ورالبايدىڭ “اعىلشىن ءتىلىن ۴ ايدا ۇيرەتەمىن” دەگەنىن جارنامادان كوزىم شالدى. ساباقتىڭ قازاقشا جۇرگىزىلەتىنى قاتتى قىزىقتىردى. سوندىقتان بىردەن وقۋعا جازىلدىم. دەڭگەيىم جوق، بىراق تەوريالىق جاعىنان قازاق ءتىلى مەن اعىلشىن ءتىلىنىڭ ايىرماشىلىعىن ءبىلدىم. بۇل ماعان ءارى قاراي اعىلشىن ءتىلىن ۇيرەنۋگە جەڭىل بولتىنىن ءتۇسىندىم. قازاقشا جۇرناق پەن جالعاۋلىق، ال اعىلشىنشا ءسوز الدىندا قولداناتىن ارتيكلدەرمەن سويلەم قۇرالاتىنىن ءبىلدىم.
– شەت ءتىلىن ۇيرەنگىسى كەلەتىن، بىراق سوعان دەن قويماي جۇرگەن جاستارعا نە ايتاسىز؟
– الاش ارىستارى بۇدان ءجۇز جىل بۇرىن “ءوز ءتىلىڭدى قۇرمەتتە، وزگە ءتىلدىڭ ءبارىن ءبىل” دەگەن بولاتىن. بۇعان قوسارىم “بارلىق جەردە ءوز تىلىڭدە سويلە، اعىلشىنشا كىتاپ وقى، شەت ءتىلىن جيىنداردا ەركىن سويلەۋگە ۇيرەن!” دەر ەدىم جاستارعا.
– ءتىل ۇيرەنۋ كەزىندە نەمەسە شەت تىلىندە سويلەسۋ كەزىندە قىزىق جاعداي بولدى ما؟
– قىزىق جاعدايدان گورى ءتىل بىلمەي قاتتى قىسىلعان جاعدايلار بولدى. بىردە گەرمانيادا باراتىن جەردى سۇراي الماعانىما، كونفەرەنتسيادا اعىلشىنشا سايراعان شەتەل عالىمدارىنا ولاردىڭ قازىر جۇرگىزىپ جاتقان زەرتتەۋلەرىن، ءبىز ۳۰ جىل بۇرىن جۇرگىزگەنىمىزدى ايتا الماعانىما قاتتى نامىستاندىم.
– ءوزىڭىز جايلى، وتباسىڭىز تۋرالى از-كەم ايتىپ وتسەڭىز.
– مەن ۱۹۵۴ جىلدىڭ قىركۇيەك ايىندا تۋعانمىن. قۇداي قالاسا جاقىندا ۶۸-گە كەلەمىن. ۋنيۆەرسيتەتە ەنتومولوگيا، ەكولوگيا پاندەرىنەن باكالاۆر، ماگيسترانت، دوكتارانتتارعا ءدارىس وقيمىن. سونىمەن قاتار زوولوگيا عىلىمي زەرتتەۋ ينستيتۋتىندا قازاقستانداعى نەگىزىنەن ەرەكشە قورعالاتىن ايماقتارداعى بوجەكتەر (Insecta-ناسەكومىە) فاۋناسىن زەرتتەۋگە قاتىسامىن. جازدا ەكى ايعا جۋىق تابيعات اياسىندا ەكسپەديتسيادا جۇرەمىن. ول كەزدە تاماقتى قازانعا ءپىسىرىپ، تۇندە پالاتكادا قونامىز.
۱۰۰-دەن اسا عىلىمي ماقالا مەن وقۋ قۇرالدارى جارىققا شىقتى. الماتى قالاسىندا تۇرامىن. ۳ قىزىم، ۶ نەمەرەم بار. تۇڭعىش قىزىم كازمۋ-دە جاپون ءتىلىن وقىعان، ەكىنشى قىزىم زاڭگەر، ءۇشىنشى قىزىم كونسەرۆاتوريادا سكريپكا سىنىبىن بىتىرگەن.
– العا قويعان جوسپارىڭىز قانداي؟ شەتەلدە وقۋ نەمەسە جۇمىس ىستەۋ ويىڭىزدا بار ما؟
– جوسپارىم عىلىمي ەڭبەكتەردى اعىلشىن تىلىندە ەركىن وقۋ، بارىنشا ەركىن سويلەۋ، ماقالا جازۋ. قازاق ارقاشاندا وقۋعا تالپىنعان. سوندىقتان ءتىل ۇيرەنەم دەگەن قازاقتىڭ ساعىن سىندىرىپ الماۋ كەرەك. ءالفاۆيتتى بىلمەيتىن ادامدار دا بار. بانۋ حانىمعا ايتارىم، ىرىكتەۋدى ءالى دە جەتىلدىرۋ كەرەك سياقتى. ءدارىستىڭ باسىندا تىلدەردىڭ ايىرماشىلىعىن ايتۋ كەرەك، سوندا ادام ءتىل ۇيرەنۋگە سەنىمدى بولادى دەپ ويلايمىن. شەتەلگە قىدىرۋعا عانا بارماسام، ماعان ءوز ەلىمدەگى جۇمىستارىمدى ءبىترۋ كەرەك.
– سۇحباتىڭىزعا راقمەت!
