كيەۆ. KazUnite – رەسەيدىڭ ۋكراينا جەرىنە باسىپ كىرگەنىنە ءۇش جارىم اي بولدى. ۋكراينا ازاماتتارى بارريكادا جاساپ، قولدارىنا قارۋ الىپ، قارسىلىق تانىتۋدا. قادىرالى سارىپبەك سونداعى احۋالداردى ءوز كوزىمەن كورگەن ۋكراينادا تۇراتىن قازاق مارات دارمەنوۆپەن سوعىستىڭ العاشقى كۇندەرى مەن باسقىنشى ساربازداردىڭ ارەكەتتەرى تۋرالى قاشىقتان سۇحبات قۇردى.
– مارات قايسارۇلى، اسسالاۋماعالەيكۇم! بىزبەن ۋكراينانىڭ قاي جەرىنەن بايلانىسقا شىعىپ تۇرسىز؟ وندا تۇرىپ جاتقانىڭىزعا قانشا ۋاقىت بولدى؟
– ۋاعالەيكۇماسسالام! كيەۆ قالاسىنىڭ سىرتىنان بايلانىسقا شىعىپ تۇرمىن. كيەۆتىڭ وزىندە ۱۲ جىل تۇردىم. جالپى وسىندا جۇرگەنىمە ۱۹ جىل بولدى. قالانىڭ سىرتىنان ءۇي سالىپ الدىم. كىندىك قانىم تامعان جەر – قىزىلوردا. ءوزىمنىڭ ەكى ۇل، ءبىر قىزىم بار. بۇرىن باس سۇيەگىمنىڭ قىسىمى بار ەدى. ۋكراينادا اكەمنىڭ تۋعان ءىنىسى، اعام تۇراتىن. ومىردەن وتكەنىنە ءبىر جارىم جىل بولدى. ۴۶ جاسىندا قايتتى. اكەم ەكى وتباسىن اياقتان تۇرعىزعان. ول جاقتان ۇشەۋ، ءبىزدى قوسقاندا التى اعايىندىمىز. ءوزىمىز ون شاقتىمىز دەپ ايتامىز. دەنساۋلىعىما بايلانىستى دارىگەرلەر تۇراتىن جەردى اۋىستىرۋ كەرەكتىگىن ايتتى. سودان ۲۰۰۳ جىلى ۋكرايناداعى اعامنىڭ قاسىنا كەلدىم. ارتىنشا وسى ەلدىڭ ازاماتى اتاندىم. ەندى اعامنىڭ وتباسىن قالدىرىپ كەتە المايمىن. جيحاز جاسايتىن ونەركاسىبىمىز بار. جەڭگەم بۇرىننان وسى ەلدىڭ ازاماتى. اعامنان قالعان جالعىز تۇياعى بار. سوندىقتان ولاردى تاستاپ كەتۋ ادامگەرشىلىككە جاتپايدى. ءوزىم بايكەرمىن. كوپتەگەن دوستارىم سوعىستىڭ العى شەبىندە ءجۇر. ۱۸-دەن ۶۰-قا دەيىنگى ەر ازاماتتاردىڭ ەشقايسىسىن ەلدەن جىبەرمەيدى. كامەلەت جاسقا تولماعان ءۇش بالاسى بارلاردى سوعىستان بوساتقان. مەندە دە ءۇش بالا بار. بىراق ەكەۋى ۲۰-دان اسىپ كەتتى. ۇلكەن ۇلىم سوعىسقا بارعىسى كەلەدى. ءوزىم جىبەرگىم كەلمەيدى. بىراق تەنتەكتىگى بار. ءبىر اي ارنايى دايىندىقتان ءوتتى. وققاعار، اسكەري كيىمى سياقتى ءبىراز نارسەلەردى جيناپ قويدى. ماماندىقتارى جوقتاردى ەمەس، اسكەرگە تانكى جۇرگىزۋشىلەرى مەن اۋە قورعانىس سالاسىنان اسكەري بورىشىن وتەگەندەردى الىپ جاتىر.
– سوعىستى ءوز كوزىڭىزبەن كوردىڭىز بە؟ العاشقى كۇندەرى قالاي بولدى؟
– ءبىزدىڭ ۇيدەن ۱۰-۱۵ كم جەردە اتىس بولدى. ءۇيىمىز تانكتەر تۇرعان جەردەن بەس شاقىرىم جەردە عانا. اينالامىزداعى تۇتىندەر سونداي قورقىنىشتى ەدى. قالانىڭ توبەسىن قاپ-قارا تۇڭعيىق باسىپ كەتتى. كەيىن اعامنىڭ ۇيىنە كەلدىك. بەلارۋس رەسپۋبليكاسى ولارعا ءدالىز بولىپتى. حاركوۆ، نيكولاەۆ، ودەسسا، دونباسقا شابۋىل جاسايدى. بىراق كيەۆتىڭ ورتاسىندا اۋىر تەحنيكالار جۇرەدى دەگەن ءۇش ۇيىقتاسام، تۇسىمە كىرمەگەن ەدى. بۇلاردىڭ تەز كەلىپ قالۋىنا بەلارۋس باسشىسى لۋكاشەنكو جاردەمدەسكەن دەسەدى. “ساناۋلى كۇندە ۋكراينانى باسىپ الامىز” دەپ ويلاعان سياقتى.
ءبىرىنشى كۇنى كورشىلەر جينالدىق. ءبارىمىز مولوتوۆ كوكتەيلىن، ارنايى توسقاۋىلدار، ودان كەيىن كولىك دوڭگەلەكتەرىنىڭ ءىشىن توپىراقپەن تولتىردىق. جولدىڭ ورتاسىنا جۇك كولىكتەرىمەن تاستار توگىلدى. ولار باسا-كوكتەپ كىرىپ كەتپەي، تەحنيكالارى كىدىرۋى ءۇشىن. جىگىتتەردىڭ بارلىعى سارى نەمەسە كوك ماتانى قولىمىزعا بايلاپ العانبىز. ورىس اسكەرلەرىندە قىزىل ماتا. بۇل ءبىر-ءبىرىمىزدى ايىرۋ ءۇشىن قاجەت. ايتپەسە اسكەري كيىمدەر كەڭەس ۇكىمەتىنەن كەلە جاتىر. ۋكراين مەن ورىستىڭ دا تۇرلەرى ۇقساس. “بومجداردىڭ” وزدەرى بوتەلكە جينادى. ءاربىر كوشەدەگى بارريكادالار دا، مولوتوۆ كوكتەيلدەرى دە دايىن تۇردى. ونى كەز كەلگەن ادام جاۋعا قارسى لاقتىرا الادى. ورىستاردىڭ تەحنيكالارىندا “Z”، “V” دەگەن بەلگىلەر بار. بىزدەردىكىن دە ەش نارسە جازىلمايدى. تەك مەملەكەتتىڭ تۋى بار. العاشقى كۇندەرى جۇك كولىكتەرىمەن قارۋ-جاراق تاراتتى. ونى كەز كەلگەن ادامعا بەرگەن جوق. اسكەري بيلەتى بارلارعا عانا ۇستاتتى. ارقايسىسىنىڭ اتى-جوندەرىن مىندەتتى تۇردە جازىپ الدى. ەرتەڭ سوعىس بىتكەننەن كەيىن قايتارىپ الادى.
– وسىنداي تۇرعىنداردىڭ قولىمەن جاسالعان توسقاۋىلداردىڭ كومەگى ءتيدى مە؟
– ارينە. بىردە ءبىزدىڭ ساربازدار جەڭىلىسكە ۇشىراپ، ولاردىڭ تەحنيكاسىن ورىس ساربازدارى يەمدەنىپ، ورتالىققا قاراي باعىت الدى. تىل قورعانىسىنىڭ كومەگى وسىنداي دا تيەدى ەكەن. جاراقات العان سارباز حابارلاپ ۇلگەرگەن. اسكەرلەر ازىرگە كەلىپ ۇلگەرمەيدى. پوليتسياعا حابارلاپ، ەكى ەكيپاج عانا جولعا شىعادى. ولاردىڭ اۋىر تەحنيكاعا قارسى تۇرۋعا دارمەندەرى جوق. قورعانىستاعى جەرگىلىكتى ازاماتتار ەكى كوشەنىڭ بويىمەن جاڭبىرشا وق جاۋدىرعان عوي. سوندا جاڭاعىلاردىڭ ءبارىن دە قىرىپ سالعان. حالىققا قارۋ-جاراق تاراتپاسا، ونداي كولىكتەردى قالاي توقتاتپاق؟ بۇل جاقتاعى تاكتيكالار وتە دۇرىس. تاعى ءبىر قىزىق جاعدايدى ايتا كەتسەم، كيەۆ ىشىنە ەكى اۋماقتان جاۋدىڭ بروندى دوڭگلەكتى ماشيناسى كىرىپ كەلگەن. بىرەۋى سىرتقا شىعىپ، پرەزيدەنتتىڭ رەزيدەنتسياسىنا قالاي بارۋ كەرەكتىگىن سۇراعان. جەرگىلىكتى تۇرعىن ايقايلاپ “كەتىڭدەر!” دەيدى. ول اۆتوماتىمەن اۋەگە وق اتىپ، قورقىتپاقشى بولعان. انا كىسى سوندا دا قاشىپ كەتپەيدى. ارتىنان باسقا جىگىت كەلىپ، تاسپەن ۇرىپ قۇلاتادى. قارۋىن دا تارتىپ العان. بدم-نىڭ ەسىگىن اشىپ، ىشىندەگىلەرگە “سىرتقا شىعىڭدار” دەگەن. ولار ۋكراينانىڭ اسكەرلەرى ەكەن دەپ بەرىلەدى. “جەرگىلىكتى بۇزاقىلار ورىس بدم-دارىن تارتىپ الدى” دەپ بۇل تۋرالى بىزدەگى جاڭالىقتاردان كوپ كورسەتتى.
جولدىڭ بويىنان كوپتەگەن مايىتتەردى كوردىك. كەيبىر جەرلەرگە ءمايىتحانا مەن جەدەل-جاردەمنىڭ عانا كولىكتەرىن كىرگىزەدى. ەڭ ءبىرىنشى ۋكراينا ازاماتتارىنىڭ دەنەلەرىن تاسۋدا. ورىس اسكەرلەرى سوڭىنا دەيىن جاتتى.
تۇركياعا ۇلكەن العىس بىلدىرەمىز. ۇشقىشسىز باسقارىلاتىن Bayraktar درونىنىڭ كومەگى كوپ ءتيدى. ول بولماعاندا جاعدايىمىزدىڭ نە بولارى بەلگىسىز. قازىر سىزدەرمەن سويلەپەك تۇگىلى، رەسەيدىڭ ءبىر گۋبەرنياسى بولىپ وتىرۋىمىز دا مۇمكىن ەدى. تانكىگە Bayraktar زىمىرانى تۇسكەندە، ىشىندەگى زىمىرانداردى دا قوسا جارادى ەكەن. بەلارۋس ءمايىتحانالارى ورىس ساربازدارىنىڭ دەنەلەرىنە تولىپ كەتكەن دەسەدى. ورتەنگەن تەحنيكالارى كوشە بويىن جاعالاي جاتىر. Bayraktar الدىمەن جانارماي تاسيتىن كولىكتەردى جويادى. سوندا اسكەري تەحنيكالارى مەجەلى جەرگە جەتە الماي قالادى. ولاردىڭ قاسىندا ارتيللەريالىق زىمىراندار كەشەنى بولسا، بىردەن سولاردى اتادى. Bayraktar ۋكراينادا اسا كوپ ەمەس. ءبىر جاقسى جەرى رادارعا دا تۇسپەيدى ەكەن.
– ازىق-تۇلىك، ءدارى-دارمەك جاعىنان جەتىسپەۋشلىكتەر تۋىنداعان جوق پا؟
– ءبىر قىزىق جەرى وسى. قازاقستانداعى تۋىستار ەلدەگى قاڭتار دۇربەلەڭى باستالعاندا عالامتور ىستەمەي قالعانىن ايتتى. ۇيالى بايلانىستىڭ دا ءبارى ءسوندى. ۋايىمداپ، قىزىلورداداعى تۋىستارعا قايتا-قايتا حابارلاستىم. بىزدە قولىنا قارۋ ۇستاي الاتىن ينكاساتورلار دا سوعىسقا كەتكەن. تۇرعىندارعا جاڭالىقتاردان ءوتنىش ايتىپ، ونلاين تولەمدى پايدالانۋعا ۇندەدى. ءتىپتى ۇلكەن ماركەتتەردەن اقشا شەشىپ الۋعا بولادى. دۇكەن كاسساسىنا اقشا جىبەرەسىز. كاسسا سىزگە كۋپيۋرانى بانك سياقتى قولعا بەرەدى. بۇل كەزدە ينكاساتسيانىڭ مۇلدە كەرەگى جوق. باستىسى كوز ءتيىپ كەتپەسىن. سوعىس باستالعالى ازىق-تۇلىك جاعىنان پروبلەما بولمادى. نان، ۇن، دايىن لاپشا ءبىرىنشى كۇنى تاپشى بولعانى راس. بىراق ءۇش كۇننەن كەيىن قايتادان قالپىنا كەلدى. تەك قانا جانارماي قۇيۋ بەكەتتەرىندە كەپتەلىس تۋىندادى. العاشىندا كولىك كەتپەلىسى كيەۆتەن پولشانىڭ شەكاراسىنا دەيىن بولعان. نان كومبيناتتارىنا باراتىن كولىكتەردىڭ جانارمايى دا بولماي قالعان. سوندا كەلگەن كولىكتەرگە ناندى تەگىن تاراتقان كەزدەرى دە بولدى. سىزدەر تاڭ قالاتىن شىعارسىزدار، سوعىس ءجۇرىپ جاتقانىنا ءۇش اي بولسا دا، دوللار ءالى سول قالپىندا تۇر.
بىزدە سوڭعى كەزدەرى ءبىراز قىزىقتار بولۋدا. وتكەندە ورىس ۇشقىشىن ۇستادى. سويتسە اناسى وسىنداعى بالتا قالاسىنىڭ تۇرعىنى بولىپ شىقتى. بالاسى رەسەيدە اسكەري بورىشىن وتەپ، ۋكراينانى بومبالاپ ءجۇر. اناسى ءوزىنىڭ ۇلى ءۇشىن ۇيالاتىندىعىن ايتىپ، سۇحبات بەردى. تاعى ءبىر ۇشقىش حاركوۆ وبلىسىنداعى چۋگۋەۆ دەگەن قالانى بومبالاعان. ونى دا ۇستاعان سوڭ بۇيرىقتىڭ كىم بەرگەنىن سۇراسا، كوزلوۆ دەگەن پودپولكوۆنيك چۋگۋەۆتا تۋعان ەكەن. سوندا ول ءوز تۋعان جەرىن جەرمەن-جەكسەن ەتۋگە تىكەلەي بۇيرىق بەرگەن عوي. بىردە ورىستىڭ ءتورت تانكىسى ءبىر اۋىلىمىزعا كەلەدى. جانارماي ىزدەپ ساربازردارى جاياۋ كەتەدى. ۋكراينانىڭ جەرگىلىكتى ادامدارى قاراۋسىز قالعان ەكى تانكىگە ءوزىمىزدىڭ جالاۋدى ءىلىپ كەتەدى. انالار قايتادان كەلىپ، تانكىنىڭ ىشىندە ۋكراينانىڭ اسكەرلەرى بار ەكەن دەپ بىت-شىتىن شىعارىپ اتادى. جاقىنداپ كەلسە، ەشكىم جوق. ەندى ەكى تانكىمەن كوپىردەن وتپەكشى بولعاندا كوپىر قۇلايدى. تانكى ۹۰ گرادۋستا جەردە تۇرىپ قالعان. قالعان ءبىر تانكىمەن ابىگەر بولىپ، كەرى قايتادى. “ۋكراينانىڭ جالاۋى ءۇش تانكىنى جويدى” دەپ، ابىگەرگە تۇسكەنى بار.
– قازاقتاردىڭ اراسىنان قازا تاپقاندار جوق پا؟
– ول جاعىن ەستىمەدىم. قۇدايعا شۇكىر! ەستىمەي-اق، قويساق ەكەن. سوعىسىپ جاتقان جاسۇلاندى ءولدى دەپ شىعاردى. بىراق ءوزى قايتادان ءتىرى ەكەندىگىن حابارلادى عوي. حاركوۆ جاقتان قازا تاپقاندارى بولۋى مۇمكىن. ول جاقتا سوعىس قاتتى بولىپ جاتىر. كەيبىر ستۋدەنتتەر كەتپەگەن دەيدى. ازىرگە ناقتى بىلمەدىك. رەسەي تاراپىنان كەلىپ، قازا بولعان قازاقتار دا كوپ. اتى-جوندەرى مەن تۇرلەرىن جاريالاعاندا ءبارى دە تۋرا ءوزىمىز سياقتى. ولاردى بىزدىكىلەر “بۋرياتتار” دەپ ءجۇر. قايتا سولاي ويلاعاندارى دا جاقسى. قازاقستان رەسەيگە اسكەر جىبەرەتىن بولسا، مەن ۋكراينا ءۇشىن سوعىسۋعا باراتىن ەدىم. ايتپەسە ءبىزدى جەرگىلىكتى تۇرعىندار كوشەدە جۇرگىزبەيدى عوي.
– ۋاقىت ءبولىپ، سۇحبات بەرگەنىڭىزگە راقمەت! امان بولىڭىزدار!
سۇحباتتاسقان قادىرالى سارىپبەك
