Home Blog Page 2

مەتەوريت ماتەماتيك اتانعان عالىم

Тарату:

الماتى. KazUnite – جەتەكشى عىلىمي قىزمەتكەر قايرات يسحاننىڭ پروفەسسور توقتار نۇرەكەنوۆ تۋرالى ماقالاسىن وقىرمان نازارىنا ۇسىنامىز.

ءبىز تۋىپ-وسكەن قازىرگى اباي وبلىسى اقسۋات اۋدانىنداعى كەڭ جازىقتا ورنالاسقان بورتوستاعان جارتاسىن اۋدان تۇرعىندارىنىڭ كوپشىلىگى جاقسى بىلەدى. ونى العاش عىلىمي تۇرعىدان زەرتتەپ، وزىندىك بولجالدىق (گيپوتەزالىق) تۇجىرىمدار جاساعان – فيزيكا-ماتەماتيكا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور نۇرەكەنوۆ توقتار كەمەلبايۇلى ەدى.

عالىمنىڭ سول زەرتتەۋلەرى نەگىزىندە جاسالعان باتىل بولجامدارىنىڭ عىلىمي ماقالا رەتىندە جارىق كورۋىنىڭ ارقاسىندا بورتوستاعان جارتاسى رەسپۋبليكا كولەمىنە ايگىلى بولدى.

بورتوستاعان جارتاسى ءوزىنىڭ ەرەكشە ءتۇر-تۇرپاتىمەن عانا ەمەس، يەن دالادا قايراڭداپ قالعان كەمەدەي بولىپ ورنالاسۋىمەن دە كەز كەلگەن ادامنىڭ نازارىن بىردەن اۋدارادى. ونىڭ ەرەكشەلىگى سول – تارباعاتاي تاۋىنىڭ سىلەمى قۇس مۇرىندانىپ، بورتوستاعان جارتاسىنىڭ باتىس جاعىنان اياقتالادى دا، كەڭ جازىققا ۇلاسادى. سول جازىقتىڭ ورتاسىندا الىستان كوكشىل ساعىمدانىپ تۇراتىن جارتاستى حالىق “بورتوستاعان” دەپ اتاپ كەتكەنى بارشاعا ءمالىم. جارتاستىڭ ۇزىن تۇرقى ۲۰۰ مەتر، ەنى ۱۰ مەتردەي، بيىكتىگى ءتورت قاباتتى عيماراتتاي. تەرىستىك باتىسى جاداعايلاۋ، كۇنگەي جاعى ءتىپ-تىك، جالاما جاقپارلار. ولاردىڭ جىكتەرى اراسىنان وسىمدىك، بۇتالار ءوسىپ شىققان. ءجاي اشىق كۇندە جارتاستىڭ تاستارى جالتىلداق، ال جاڭبىرلى كۇندەرى مۇلدە تايعاناق. “بورىتاستاعان” – وسى ولكەدەگى تابيعات عاجابى.

توقتار كەمەلبايۇلى “بورىتوستاعان” جارتاستىڭ پايدا بولۋىن – مەتەوريتتىڭ تۇسۋىنەن دەپ ەسەپتەپ، سول بولجامىن دالەلدەۋ ماقساتىندا ۇزاق جىلدار بويى زەرتتەۋمەن اينالىستى. ناقتى ءبىر عىلىمي تۇجىرىم جاساۋعا بىردەن بارعان جوق. ءوز بولجامىنا ماتەمەماتيكا-فيزيكا عىلىمدارى بويىنشا جيناقتاعان ۇلان-اسىر ءبىلىم-بىلىكتىلىگى ازشىلىق ەتەتىنىن ءتۇسىنىپ، ونىڭ شىنىندا دا مەتەوريت بولۋى مۇمكىن ەكەنىن دالەلدەۋ ءۇشىن حيميا، گەولوگيا، مەتەورولوگيا عىلىمدارىن تەرەڭ مەڭگەرۋمەن شۇعىلداندى. وعان ون شاقتى جىلىن سارپ ەتىپ، مەتەوريت دەگەنىمىز نە، ونىڭ حيميالىق قۇرىلىمى قانداي بولادى، ول جەرگە قاشان، قانداي جاعدايدا، قانداي كولەمدە، قالاي تۇسەدى، ونىڭ جەرگە ءتۇسۋىنىڭ سەبەبى مەن سالدارى قانداي دەگەن سياقتى تاعى باسقا تولىپ جاتقان ماسەلەلەردى تەرەڭ زەرتتەپ-زەردەلەدى. گەوفيزيكالىق قۇبىلىستىڭ سىر-سيپاتىن تەرەڭ تۇسىنۋگە تىرىستى.

وسى ارادا مىنا ماسەلەگە توقتالا كەتۋىمىز قاجەت شىعار. ءبىزدىڭ ەل قوعامى ەرەسەكتەرىنىڭ بارشاسىنا دەرلىگىنىڭ ورتا ءبىلىمى بار. ون جىلدىق مەكتەپتى بىتىرگەندەردىڭ بارلىعى گەوگرافيا ءپانىن وقىدى. الايدا ءبىز ءپاندى ءوتىپ، ءبىلىم الىپ شىقساق تا، كوبىمىز تاۋلاردىڭ پايدا بولۋى ەكى ءتۇرلى جاعدايعا بايلانىستى ەكەنىن زەردەمىزدەن شىعارىپ الىپ جاتاتىن جايىمىز بار. ياعني تاۋلار گەوفيزيكالىق قۇبىلىستىڭ اسەرىنەن شوگىندى جىنىستار ارقىلى جانە جەر يادروسىنا جاقىن جاتقان ماگمانىڭ جەرگە ۆۋلكان بولىپ شىعۋى ارقىلى (ماگماتيچەسكيە گورنىە پورودى) تۇزىلەدى ەكەن. جەر بەتىندەگى كەيبىر تاۋلار ميلليونداعان جىل بۇرىن ءبىر كەزدەرى تەڭىز تابانى بولىپ، سول ويپاتتتارعا شوگىندىلەردىڭ تولۋ ناتيجەسىندە تەڭىز تابانى بىرتىندەپ كوتەرىلىپ پايدا بولاتىن بولسا، ەندى بىرەۋلەرى ماگمانىڭ جەر بەتىنە شىعىپ قاتۋىنان گرانيت تاستى تاۋعا اينالادى ەكەن. كۆارتس كريستاللدى گرانيتتىك تاۋ جىنىستارى سەكىلدى تاستار (ولار كەيدە مەتەوريت قالدىقتارى دا بولۋى مۇمكىن) جەر قويناۋىنداعى گەوفيزيكالىق قۇبىلىستىڭ سالدارىنان عانا پايدا بولىپ قويماي، عارىش دەنەلەرىنىڭ جەرگە تۇسۋىنەن دە پايدا بولادى ەكەن. ويتكەنى عارىش كەڭىستىگىندە ماڭىپ جۇرەتىن كومەتالاردىڭ جانە ت.ب. دەنەلەردىڭ قۇرامى تازا تەمىردەن عانا تۇرماي، ونىڭ قۇرامىندا جەر بەتىندەگى جانە جەر بەتىندە تازا كۇيىندە كەزدەسە بەرمەيتىن باسقا دا ءتۇرلى حيميالىق ەلەمەنتتەردەن تۇرادى ەكەن. عارىشتىق دەنە ۇلكەن جىلدامدىقپەن جەر اتموسفەراسى قاباتىنا ەنگەن كەزدە ۇيكەلىستىڭ اسەرىنەن بالقىپ، سوسىن جانىپ، ءتۇرلى كولەمدەگى جانە ءتۇرلى قۇرامداعى مەتەوريت بولىپ تۇسەدى ەكەن.

تاۋلاردىڭ ءتۇزىلۋى تۋرالى وسىنداي ءبىلىمدى ۇمىتىپ قالعان تالايلار، سونىڭ ىشىندە وسى ماقالانى جازىپ وتىرعان مەن دە توقتار كەمەلبايۇلىنا:

“بورتوستاعان جارتاسى تارباعاتاي تاۋى سىلەمىنىڭ جەرگە ءسىڭىپ كەتىپ، ۵۰-۶۰ كم جەردەن قىلتيىپ، شىعىپ تۇرعان ءبىر پۇشپاعى ەمەس پە ەكەن؟” دەپ ءوز كۇدىگىمدى ايتقان بولاتىنمىن.

ال وعان عالىم:

“گەوگرافيا پانىندەگى تاۋلاردىڭ ءتۇزىلۋى تۋرالى عىلىمي تەوريانى ۇمىتىپ قالعانسىڭ با؟ تارباعاتاي تاۋى شوگىندى جىنىستاردان پايدا بولعان. ماگما ارقىلى پايدا بولعان گرانيت تاستى جىنىستان تۇراتىن گيمالاي تاۋى سياقتىلار بۇل جەردەن تىم الىستا جاتىر” دەگەن ەدى. وسى بولجامدىق عىلىمي تۇجىرىمداماسىن “ءبىلىم جانە ەڭبەك” جۋرنالىنىڭ ۱۹۷۵ جىلعى ؀ ۱۱ سانىندا جاريالانعان ماقالاسىندا عىلىمي تۇرعىدان نەگىزدەپ دالەلدەگەن بولاتىن. سول ماقالاسىندا كەيىنگى جىلدارى اقسۋات ولكەسىنەن قۇرامىندا تەمىر بولشەكتەرى كەزدەسەتىن ۶۰-قا جۋىق ءتۇرلى تاستار، سۇيەكتەر ت.ب. زاتتار تاپقانىن ايتا كەلە، “ولاردىڭ بارلىعى دەرلىك پلەسسيتتىك سترۋكتۋراعا يە بولعان. تەك بىرەۋى عانا اسا تۇرپايى سترۋكتۋرالى – وكتاەدريت بولىپ شىقتى. قارعىبادان تەنيت مينەرالىنىڭ تابىلعانىن، تەنيتتىڭ كاماسيتتىك باعانالارمەن پلەسسيتتىك الاڭداردى پلاستينكا تۇرىندە قورشاپ تۇراتىنىن جانە پلەسسيتتىڭ قۇرامىنا كىرەتىنىن ءبىز جوعارىدا ايتىپ وتكەن ەدىك. شىنىندا، مەتەوريتتىك قوپارىلىس بولاتىن بولسا، تەنيتتىك قابىرشاقتاردىڭ تابىلۋى زاڭدى دا. ءبىر قىزىعى اقسۋاتتاعى جانە الماتى وبلىسىنداعى وبالاردان مەتەوريتتىك پلەسسيتتەر تابىلىپ وتىر. تەمىر مەتەوريتتەر – اسا تۇرپايى سترۋكتۋرالى وكتاەدريتتەر. وكتاەدريتتەر تەنيت پلاستينكالارىنىڭ بويىمەن ىدىراپ، تاماسيتتىك باعانالارى پلەسسيتتەر تەنيتتىك پلاستينكالار تۇرىندە شاشىلعان، ويتكەنى تەنيتتىڭ بالقۋ تەمپەراتۋراسى كاماسيتپەن پلەسسيتكە قاراعاندا تومەن. دەمەك، پلانەتامىزدا كوپشىلىك وبالار سول زاماندا جەرمەن سوعىلىسقان العاشقى دەنەلەردىڭ اسەرىنەن پايدا بولعان” دەپ ولاردىڭ حيميالىق قۇرىلىمى مەن فيزيكالىق سيپاتىن بەرە وتىرىپ، بورتوستاعان جارتاسى جانە جەر بەتىندەگى وبالار مەتەوريت ءتۇسۋى كەزىندەگى جارىلىستىڭ سالدارىنان پايدا بولعان بولۋى ىقتيمال دەگەن تۇجىرىم جاسايدى. ال بورتوستاعان جارتاسىنىڭ پايدا بولۋى تۋرالى عىلىمي تۇجىرىمى دا تازا عىلىمي تەورياعا نەگىزدەلگەن جانە عالىم جارتاستىڭ بۇكىل تۇلعاسىن تەمىردەن تۇرادى نەمەسە ونىڭ تاستارى قۇرامىندا تەمىر كەزدەسەدى دەپ ەش ۋاقىتتا ايتپاعان. عالىم بورتوستاعان جارتاسىنىڭ يەن دالادا جالعىز ءوزى تۇرۋىنا ءمان بەرە كەلىپ، اقسۋات ءوڭىرىنىڭ جانە بورتوستاعان جارتاسى تۇرعان جەردىڭ گەوفزيكالىق جاعىن بىلايشا سيپاتتايدى: “بورتوستاعاننىڭ” بەتىنىڭ جوعارى تەمپەراتۋرادا كۇيگەندىگىنىڭ تاعى اسا سەنىمدى دالەلى – ونداعى كۆارتس كريستالليكتەرىنىڭ كريستوبوليتكە اينالۋى. ءتىپتى كۆارتس كريستالليكتەرىنىڭ كەيبىرى كۆارتس اينەگىنە اينالعان.

زايسان قۇلاماسىنىڭ وڭتۇستىك باتىس بولىگىن اقسۋاتتىڭ يىلمەسى قامتىپ جاتىر. “بورتوستاعاننىڭ” جاتقان جەر وسى ويىقتىڭ شەتى. اقسۋاتتىڭ يىلمەسى (اكسۋاتسكيي پروگيب) گەولوگيالىق جاعىنان جاقسى زەرتتەلىنبەگەن. ال گەوفيزيكالىق زەرتتەۋلەرگە سەنسەك، اقسۋات يىلمەسىنىڭ پالەوزوي فۋندامەنتى بىرنەشە ءجۇز مەترلىك تەرەڭدىكتە دەۋگە بولادى.

بوعاس وزەنىنىڭ تاۋدان شىعا بەرىس جەرىندە شوگىندىنىڭ پالەوزويلىق فۋندامەنتكە دەيىنگى قالىڭدىعى ۳۰-۱۲۰ مەتردەي. ونىڭ ۇستىنە بۇل جەر ءالليۋۆيالدى – كولدىك جازىقتىق. دەمەك، ول كەزدەگى كول مەن كاينازويلىق شوگىندى جىنىس بورتوستاعاننىڭ جۇمساق قونۋىنا، ال قيعاش جانە جاقىن جاتقان پالەوزوي فۋندامەنتى ونىڭ سىرعاناپ تۇسۋىنە سەبەپ بولدى، سوندىقتان ول سىنباي قالدى. تۇسكەندە پايدا بولعان كراتەر كول استىندا قالىپ، تولقىنمەن جويىلىپ كەتتى دەسەك سەنىمدى دالەلگە ۇقسايدى.

زايسان قۇلاماسى ۇساق كولدەرمەن تومەن تۇسكەن باتۋلارعا (پوگرۋجەنيە) باي (مىسالى اقسۋات، اقجار باتۋلارى). ولاردىڭ كوبى بورتوستاعان تۇسكەندە پايدا بولعان مەتەورتتىك كراتەرلەر بولۋى مۇمكىن. سولاردىڭ ىشىنەن تارباعاتاي تاۋىنىڭ باسىندا جاتقان جاسىلكول دەگەن كولدى جەكە اتاعان ءجون. ەگەر ول مەتەوريتتىك كول بولسا، وندا ارنايى زەرتتەۋ ونىڭ ماڭىنان ەڭ بولماعاندا جوعارى قىسىم مەن جوعارى تەمپەراتۋرادا پايدا بولاتىن كۆارتس مينەرالدارىن تابۋعا ءتيىس”.

عالىمنىڭ بۇل ايتقانى دا “بورتوستاعان جارتاسىنىڭ اسپان دەنەسى بولۋى مۇمكىن” دەگەن ءوز بولجامىنا ازدىق ەتەتىن بولسا، تاۋ جىنىستارى جانە ولاردىڭ قۇرامى تۋرالى وي-تۇجىرىمىنا نازار اۋدارايىق:

“عىلىمي تۇرعىدان قاراساق، بورتوستاعاننىڭ جىنىسى – مۇحيت پەن تەڭىز تۇبىندە كۆارتس پەن حالتسەدون مينەرالدارىمەن تسەمەنتتەلگەن گرانيتتىڭ شوگىندىسى. سىرتتان قاراعاندا اسپاننان ورتەنىپ تۇسكەندەي اسەر قالدىرادى. قىپ-قىزىل، جىرىم-جىرىم ءبىر باعىتتا تومەن قاراي سوزىلعان جولاقتار. ايدالادا جاتقان جالعىز جارتاس. تاستىڭ ءون بويى، اينالىسى قارا اينەكپەن قاپتالعان شۇڭعىلدارعا تولى. استىڭداعى قۋىستاردا شلاكتىڭ قالدىقتارى شاشىلىپ جاتىر. بورتوستاعان جارتاسىنىڭ ورتا تۇسىنان ءبىر جاعى قاتتى دەنەنىڭ اسەرىنەن دەفورماتسيالانعان ۱،۵ گرامدىق تەمىردىڭ ەرەكشە ءپىشىندى سىنىعىن تاۋىپ الدىم. سپەكترلىك اناليز ونىڭ تازا تەمىردەن جانە نيكەلدىڭ قوسپاسىنان تۇراتىندىعىن كورسەتىپ بەردى. ال مەتاللوگرافيكالىق اناليز بولسا، پلەسسيت-مەتەوريت ەكەنىن دالەلدەيدى”.

توقتار كەمەلبايۇلى نۇرەكەنوۆ بورتوستاعان جارتاسىن العاش رەت زەرتتەپ وسىنداي-وسىنداي عىلىمي گيپوتەزا ايتقانىنا قاراماستان، حيميا ءپانى مۇعالىمى ە.قۇتتىبەۆ ءوزىنىڭ “تارباعاتاي” گازەتىنىڭ ۲۰۱۴ جىلعى ۱۰ ساۋىردە جاريالانعان “؟؟؟؟؟؟” ماقالاسىندا: “بورىتوستاعان تەمىر مەتەوريت ەمەس، تاستى ۇگىتىپ ماگنيت جاقىنداتقاندا وعان ەشقانداي تارتىلمادى” دەپ جازىپ، توقتار كەمەلبايۇلىنىڭ بۇكىل ەڭبەگىن ءبىراۋىز سوزبەن جوققا شىعارعىسى كەلەدى. دەگەنمەن ونىڭ بورتوستاعان جارتاسىن تابيعي-تاريحي ەسكەرتكىش مارتەبەسىن بەرىپ، اۋداندا عىلىمي كونفەرەنتسيا ۇيىمداستىرۋعا ۇيىتقى بولعانى جانە ونىڭ وسى ارەكەتىنە اۋدان اكىمى وڭ كوزقاراس تاڭىتقانىنا قۋانىشتىمىز. كونفەرەنتسياعا بىلىكتى، ءوز سالاسىنىڭ ءبىلىمدى عالىمدارى قاتىساتىن بولسا، وندا ونىڭ مارتەبەسى جوعارى بولا تۇسەدى دەپ ەسەپتەيمىز. الايدا بورتوستاعاندى گەولوگيا، فيزيكا، حيميا مەتەورولگيا جانە ت.ب. عىلىمدار توعىسىندا تەرەڭىرەك زەرتتەي ءتۇسۋ ۋاقىت پەن جاس ۇرپاقتىڭ قولىندا ەكەنىن ۇمىتپاعان ءجون.

توقتار كەمەلبايۇلى العاشىندا بورىتوستاعان جارىتاسىنان جانە اقسۋات وڭىرىنەن جيناعان ەرەكشە تاستاردى الماتى مەن ماسكەۋدەگى زەرتحانالارعا جىبەرىپ، حيميالىق تالداۋ جاساتۋعا تالپىنىس جاسادى. كەيىنىرەك ءوز بەتىمەن جيناقتاعان بىلىمىنە سۇيەنە وتىرىپ، ءوزى دە سول تاستارعا حيميالىق-سپەكتورلىق تالداۋلار جاساپ، سونىڭ ناتيجەسىندە بىرنەشە عىلىمي ماقالا جاريالادى. كەيبىر زەرتتەۋ ماتەريالدارى قۇرامىندا تەمىر بار ەكەنىن، ال ونىڭ جەر جاعدايىندا كەزدەسپەيتىنىن دالەلدەدى. ول ءوز زەرتتەۋلەرىنىڭ كەزەڭدىك ناتيجەلارىنىڭ ءبىر پاراسىن عىلىمي ماقالا رەتىندە “قر ۇعا حابارلارى. گيدرو-مينەرالوگيا سەرياسى” جۋرنالىنا ۇسىندى. ماقالا جاريالانعاندا قازاقستان عالىمدارى تۇرماق، كسرو عالىمدارى ەلەڭ ەتە تۇسكەن بولاتىن.
توقتار كەمەلبايۇلى بورتوستاعان تاسى وسىدان ميلليونداعان جىلدار بۇرىن الدەقانداي كومەتامەن جەر سوعىلىسقاندا، يندونەزيا جەرىنەن باستاپ ازيا قۇرلىعىنىڭ ۇستىمەن سيحوتەالينگە دەيىن جاۋىپ وتكەن كومەتانىڭ سىنىقتارىنىڭ جاڭبىرىنىڭ ءبىر بولشەگى دەپ، وسى ايتقاندارىن بورتوستاعاننان سىندىرىپ العان سىنىقتارعا فيزيكالىق، حيميالىق اناليزدەر جاساتتىرىپ، عىلىمي جۋرنالدارعا ۶ ماقالا باستىرىپ، دالەلدەۋگە تىرىستى.

بورتوستاعان جارتاسىنىڭ ءبىر سىنىعى ما، الدە اقسۋات ءوڭىرىنىڭ ءبىر جەرىنەن تابىلعان تاس پا، ايتەۋىر، مەنىڭ الاقانىما سالىپ: “كورشى ءوزىڭ، اۋىر ەمەس پە، سەبەبى مۇنىڭ قۇرامىندا مەتال بار” دەپ، ەرەكشە شابىتتانىپ باسقا دا دەرەك-دالەلدەرىن ايتىپ الەك بولاتىن. تۋعان جەرگە دەگەن سۇيىسپەنشىلىك، وسىنداي-اق بولارǃ

قايرات يسحان،

حالىقارالىق اقپاراتتاندىرۋ اكادەمياسىنىڭ اكادەميگى،
اۋىل شارۋاشىلىعى عىلىمدارىنىڭ كانديداتى، دوتسەنت،
جەتەكشى عىلىمي قىزمەتكەر

Тарату:

امەريكا قازاقتارى قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىك كۇنىنە دايىندىقتى قازاندا باستادى

Тарату:

فيلادەلفيا. KazUnite – اقش-تاعى قازاقتار قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىك كۇنىنە دايىندىقتى قازان ايىندا باستادى.

“قۇرمەتتى وتانداستار! ۱۵ جەلتوقسان كۇنى فيلادەلفيا قالاسىندا وتەتىن تۋ كوتەرۋ راسىمىنە ۲ مىڭ جىلدىق تاريحى بار تۇعىرلى تاراز قالاسىنىڭ قولونەرشىلەرى كەلىپ قاتىسادى. جاقىندا تاراز قالاسى الەم بويىنشا ۵۶-شى، قازاقستان بويىنشا ۱-ءشى بولىپ داماسك، قوقان، سامارقان سىندى قولونەرشىلەر قالالارى قاتارىن تولىقتىردى.
وسىعان وراي “Kazakh American Community in PA” قاۋىمداستىعى ارنايى تاراز قالاسى ىسكەر ايەلدەر كەڭەسىمەن بىرىگە وتىرىپ، “تاريحتى تاراز” اتتى كورمە ۇيىمداستىرىپ وتىر”، – دەپ جازدى پەنسيلۆانيا شتاتىنداعى قازاق قاۋىمداستىعىنىڭ پرەزيدەنتى جۇلدىزاي يسمايلوۆا اقش-تاعى قازاقتار توبىندا.

جۇلدىز يسمايلوۆا قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىك كۇنىنە وراي فيلادەلفيادا تۋ كوتەرۋ ءراسىمىنىڭ وتەتىنى تۋرالى قازاننىڭ باسىندا ءمالىم ەتتى.

ەستەرىڭىزگە سالساق، ۲۰۲۱ جىلى اقش-تىڭ بىرقاتار قالاسىندا قازاقستان تاۋەلسىزدىگىنىڭ ۳۰ جىلدىعىنا وراي تۇڭعىش رەت تۋ كوتەرۋ ءراسىمى وتكەن بولاتىن.

Тарату:

ءار ساباعى شاعىن زەرتتەۋگە اينالعان پەداگوگ

Тарату:

KazUnite – “التى الاشتىڭ بالاسى باس قوسسا، ءتور مۇعالىمدىكى” دەپ ماعجان جۇماباەۆ ايتقانداي، ۇستازدار كۇنىنە وراي نازارباەۆ زياتكەرلىك مەكتەبىندە ۇزاق جىلدار ۇستازدىق ەتكەن تاجىريبەلى پەداگوگ، ۱-۲-سىنىپتارعا ارنالعان قازاقستاندىق جاراتىلىستانۋ باعىتىنداعى وقۋلىقتاردىڭ اۆتورى، بۇگىندە اقش-تا تۇراتىن قازاق مۇعالىمى ماحاببات تاسبۋلاتوۆامەن سۇحبات قۇردىق.

– ماحاببات حانىم، كاسىبي مەرەكەڭىز قۇتتى بولسىن!

– راقمەت!

– قازىرگى تەحنولوگيانىڭ دامىعان زامانىندا ۇستازدىق ەتۋ وڭاي ما، الدە قيىن با؟

– جاي ساباق بەرۋشى مۇعالىم بولۋ وڭاي. ال ءار ساباعى شاعىن زەرتتەۋ بولاتىن، وقۋشىلارعا ارنالعان وقۋلىق، مۇعالىمدەرگە ارنالعان ادىستەمەلىك نۇسقاۋلىق جازاتىن، جۇمىسى عىلىمي باسپا بەتتەرىندە جاريالاناتىن پەداگوگ بولۋ قيىن ءارى قىزىقتىراق. ءبىر قاراعاندا قاراپايىم ۇستاز بولسام دا، ماعان ەكىنشى مىسالداعى جوعارى كورسەتكىشتەرگە قول جەتكىزۋ باقىتى بۇيىردى.

– ءبىلىم سالاسىنىڭ ساراپشىلارى: “مۇعالىمدىك ماماندىقتى كوپشىلىگى جوعارى وقۋ ورىندارىندا مەملەكەتتىك گرانت كوپ بولىنەتىندىكتەن، ەرىكسىز تاڭدايدى. كەيىن ولاردان بىلىكتى پەداگوگ شىقپايدى” دەپ جاتادى. ال ءسىز بۇل ماماندىققا قالاي كەلدىڭىز؟ ۇستاز بولۋ بالا كۇنگى ارمانىڭىز با ەدى؟

– ءيا، بالا كەزىمنەن پەداگوگ بولعىم كەلەتىن. بىراق ۹-سىنىپتان كەيىن قۇربىمنىڭ قالاۋىمەن بۋحگالتەرلىك ماماندىققا ونىمەن بىرگە بارىپ، تاپسىردىق. وكىنىشكە قاراي قۇربىما وقۋ ورنىنان گرانت بۇيىرمادى. سول كەزدە ونسىز كوللەدجدە وقىعىم كەلمەدى. دەگەنمەن مەن جوعارى بالل جيناپ، تەگىن وقيتىن، ءتىپتى اي سايىن ستۋدەنتتىك شاكىرتاقى دا الاتىن مۇمكىندىككە يە بولدىم. بۇل ۱۹۹۸ جىل، ياعني كەڭەس وداعى ىدىراعاننان كەيىن قازاقستانداعى ەكونوميكالىق داعدارىستىڭ سالقىنى ءالى دە باسىلا قويماعان كەز ەدى. سوندىقتان باسقا ادامدار سياقتى مەنىڭ اتا-انامنىڭ دا مەنى اقى تولەپ وقىتۋعا قاراجاتى بولمادى. قوتىركول كوللەدجىندەگى ستۋدەنتتىك شاكىرتاقى، جاتاقحاناسىنداعى تەگىن ورىن سول كەزدە ماعان قاراڭعى تۇنەكتەگى جارىق ساۋلە سياقتى كورىندى. وسىلايشا، جۇرەك تۇكپىرىندەگى قالاۋىمدى اقىلعا جەڭدىرىپ، شاكىرتاقىدان ايىرىلماس ءۇشىن، اتا-اناما دا سالماق سالماس ءۇشىن كوللەدجدى ۴ پەن ۵-كە وقۋعا ۇمتىلدىم. اۋىلدا تۇراتىن اتا-انام ازىق-تۇلىك الۋعا تالون بەرىپ تۇراتىن.

كوللەدجدى بىتىرگەن سوڭ ۱ جىل زەرەندى بالىق تالىمباعىندا ەسەپشى بولىپ جۇمىس ىستەدىم. ءبىر جىلدان كەيىن بۇل مەنىڭ ءىسىم ەمەس ەكەنىن ءتۇسىندىم. ءوزىم قالامايتىن جەردە جۇمىس ىستەۋدىڭ قاجەتى جوق دەپ شەشتىم. سودان بۋحگالتەرلىك جۇمىسىمنان باس تارتىپ، استانا قالاسىنداعى ل.گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيالىق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنە تاپسىردىم. ۋنيۆەرسيتەتتە بەلسەندى ستۋدەنت بولدىم. عىلىمي كونفەرەنتسيالارعا ءجيى قاتىسىپ ءجۇردىم. ءوزىم تۇراتىن ستۋدەنتتىك جاتاقحانا كەڭەسىنىڭ ءتورايىمى بولدىم. وقۋىمدى اياقتاعان سوڭ عىلىمي جەتەكشىم پەداگوگيكا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى كەنەسارينا زارۋ وتەگەنقىزى “پەداگوگيكا” كافەدراسىندا قالىپ، ستۋدەنتتەرگە ءدارىس بەرۋىمدى ۇسىندى. بىراق ونىڭ شارتتارىنىڭ ءبىرى سول جىلى ماگيستراتۋراعا تاپسىرۋىم كەرەك ەدى. الايدا ول كەزدە پەداگوگيكا ماماندىعى بويىنشا ماگيستراتۋرا تەك اقىلى نەگىزدە بولدى. ۋنيۆەرسيتەت تۇلەكتەرىنە جاتاقحانا دا قاراستىرىلمادى. ونىڭ ۇستىنە استانادا پاتەر جالداپ تۇرۋ، ماگيستراتۋرادا اقىلى وقۋ اتا-اناما ەداۋىر سالماق سالاتىن ەدى. ونىمەن قوسا، وزىمنەن كەيىنگى سىڭلىلەرىمنىڭ الدىندا دا مەنىڭ تاراپىمنان وزىمشىلدىك بولاتىن ەدى.

“اقشا جيناپ، الدا ماگيستراتۋراعا ايتەۋىر ءبىر تۇسەرمىن” دەپ ءوز-وزىمە ۋادە بەردىم دە، كوكشەتاۋ قالاسىنا بارىپ، ؀۵ “تاڭداۋ” كوپسالالى گيمنازياسىنا جۇمىسقا ورنالاستىم.

ول جەردە ۶ جىل ەڭبەك ەتىپ، ۲۰۰۹ جىلى تۇڭعىش پرەزيدەنتتىڭ ەلىمىز بويىنشا ۲۰ نازارباەۆ زياتكەرلىك مەكتەبىن سالۋ جوباسى باستالعانىن ەستىدىم. سونىڭ ءبىرى كوكشەتاۋدا سالىناتىنىن ءبىلدىم. سودان ءۇش كەزەڭنەن تۇراتىن ىرىكتەۋ كونكۋرسىنان ءوتىپ، نازارباەۆ زياتكەرلىك مەكتەبىنە قابىلداندىم. بۇل ءبىلىم ورداسىندا ۱۲ جىل (۲۰۰۹-۲۰۲۱) قىزمەت ىستەدىم.

– نازارباەۆ زياتكەرلىك مەكتەبىنە نەگىزىنەن سىناقتان وتكەن تاجىريبەلى ءارى بىلىكتى مامانداردى قابىلدايدى. ءتىپتى ول جەردە جۇمىس ىستەۋ كەيبىر مۇعالىم ءۇشىن ارمان دەسە دە بولادى. ءسىز ول مەكتەپكە ۱۲ جىلىڭىزدى ارناپسىز. ال سىزگە بۇل ءبىلىم وشاعى نە بەردى؟ نە ءتۇيدىڭىز؟

– نازارباەۆ زياتكەرلىك مەكتەبىندەگى جەمىستى ەڭبەك، ونداعى جوعارى جالاقى قارجىلاي جاعدايىمدى رەتتەپ، ماگيستراتۋرادا وقىسام دەگەن ارمانىمدى جۇزەگە اسىرۋىما مۇمكىندىك بەردى. بۇل ومىردە ءبارى دە مۇمكىن ەكەنىنە، ەگەر قوعام ءۇشىن ايانباي ەڭبەك ەتسەڭ، بار ارمانىڭنىڭ جۇزەگە اساتىنىنا كوزىم جەتتى.

ەل ىشىندەگى جانە شەتەلدىك ءىسساپارلار مەن ءۇشىن اسا ماڭىزعا يە بولدى. بىردە سينگاپۋرعا ءبىزدىڭ مەكتەپتەن تەك ەكى ادامعا عانا بارۋعا مۇمكىندىك قاراستىرىلدى. ادىستەمەلىك جيىندا مەكتەپ اكىمشىلىگى مەنىڭ جۇمىسىما ريزاشىلىق ءىلتيپاتىن ءبىلدىرىپ، ديرەكتوردىڭ سينگاپۋرعا باراتىن ۇمىتكەردىڭ ءبىرى رەتىندە مەنى ۇسىنعانى ەرەكشە ەسىمدە قالىپتى. مەن بۇل تۋرالى ءتىپتى ارمانداماعان دا ەدىم.
ودان كەيىن ىسساپارمەن فينلياندياعا دا بارۋ بۇيىردى. ول دا كاسىبي تۇرعىدان وتە پايدالى ساپار بولدى. الەمنىڭ دامىعان ەلدەرىندەگى بىلىكتىلىكتى ارتتىرۋعا ارنالعان وسىنداي قۇندى كۋرستاردان ۇلكەن تاجىريبە الدىم.

ەڭ باستىسى بۇل مەكتەپتە مەن ءوز تاجىريبەسىن زەرتتەۋشى پەداگوگ رەتىندە، وقۋلىقتار اۆتورى رەتىندە جاڭا قىرىمدى اشتىم.

– الدا قانداي جوسپارىڭىز بار؟

– بۇگىنگى تاڭدا وتباسىمىزبەن اقش-تامىز. مۇندا دا ۇلكەن تاجىريبە جينايتىنىما سەنىمدىمىن. جوعارى ساناتتى مامان بولعاندىقتان، بالكىم، مەنىڭ تاجىريبەم بۇل ەلگە دە قىزىقتى بولۋى مۇمكىن.

ءدال قازىرگى ۋاقىتتا ءبىلىم سالاسىنداعى تاۋەلسىز ساراپشى رەتىندە اقش-تا ءبىلىم جوبالارىن قاراستىرۋدامىن. مەنىڭ جۇمىس تاجىريبەم امەريكالىق وسكەلەڭ ۇرپاقتىڭ دا كادەسىنە جارايدى دەپ ويلايمىن. ءبىر ەلدە ءوزىن قالىپتاستىرعان ادام باسقا ەلدە دە سەرپىلىس جاساپ، ءوزىنىڭ قولىنان كەلەتىن ءىسىن جالعاستىرا الادى دەپ سەنەمىن.

– سۇحباتىڭىزعا راقمەت!

Тарату:

قازاقتارعا عانا قۇشاعىن اشقان امەريكالىق بالا

Тарату:

نيۋ-يورك. KazUnite – لاس-ۆەگاس اۋەجايىندا ديماش قۇدايبەرگەنمەن كەزدەسكەن امەريكالىق جانكۇيەرلەردىڭ اراسىنداعى قازاق ءانشىسىنىڭ مەيىرىمىنە بولەنگەن گابريەل ەسىمدى ۇل بالانى قازاقتارمەن نەندەي تىلسىم بايلانىستىرۋى مۇمكىن؟

بۇعان دەيىن ديماش قۇدايبەرگەن لاس-ۆەگاس اۋەجايىندا جانكۇيەرلەرىمەن جۇزدەسۋى كەزىندە ۱۰ جاسار گابريەل ەسىمدى امەريكالىق بالانى قۇشاعىنا قىسىپ، ۇستىندەگى كوستيۋمىن وعان سىيعا تارتقانىن جاريالاعان بولاتىنبىز.

گابريەلدىڭ شاشىنىڭ ۇزىندىعىنا بايلانىستى وقىرماندار تاراپىنان ءتۇرلى ساۋالدار كەلىپ ءتۇستى. ءيا، ونىڭ شاشى ۇزىن. ونىڭ سەبەبىن الميرا ەربولات گابريەلدىڭ اناسى نەنسيدەن سۇراپ ءبىلدى.

نەنسيدىڭ ايتۋىنشا، گابريەل سىرتتاعى ادامداردىڭ ونىڭ باسىنا قول تيگىزگەنىن قالامايدى ەكەن. سول سەبەپتى دە شاشتارازدىڭ تابالدىرىعىن اتتامايتىن سياقتى. ءتىپتى اناسىنان باسقا ادام بالاسىن جانىنا جۋىتپاي، قۇشاقتامايتىن كورىنەدى.

“وزدەرىڭىز كورگەندەي، گابريەل اۋەجايداعى كەزدەسۋدە ديماشتى قاتتى قۇشاقتادى. ءوزىنىڭ كوستيۋمىن ارقاسىنا جاپقان سوڭ ديماش ونىڭ باسىنان سيپاعانىن دا بايقاعان بولارسىز. قازاق انشىسىمەن جولىقپاي تۇرعان كەزدە مەنى العاش كورگەنىندە گابريەل بالاقاي ەكەۋمىز ءبىر-ءبىرىمىزدى بۇرىننان تانيتىن ادامدارداي جىلى قۇشاقتاسىپ، امانداسقانبىز. سول كەزدە مەن دە ونىڭ باسىنان بىرنەشە رەت سيپاعانمىن. بىراق ول مەنىڭ سول ارەكەتىمدى تەرىس كورمەدى. بۇعان اناسى نەنسي تاڭقالدى. “جارايدى، ديماشتى ءپىر تۇتىپ، جاقسى كورەدى. سول ءۇشىن دە وعان ەشتەڭە دەمەۋى مۇمكىن ەدى. بىراق ومىرىندە ءبىرىنشى رەت كورىپ تۇرعان ءسىزدى جاقىن تارتقانىنا تاڭداندىم. سودان كەيىن ماعان قازاقتاردىڭ كيەسى بار سياقتى كورىندى. بۇل جەردە راسىندا دا ءبىر تىلسىم كۇشتىڭ بارى انىق. سوندىقتان ۲۳ قىركۇيەك كۇنى الماتىدا وتەتىن ديماشتىڭ كونتسەرتىنە بالامدى الىپ بارامىن دەپ شەشتىم. وعان قازاقتىڭ جەرىن كورسەتكىم كەلدى”، – دەيدى نەنسي. قازىر ونىمەن ۇنەمى تەلەفونمەن بايلانىسىپ وتىرمىز. جالعىزباستى اناعا لاس-ۆەگاستان الماتىعا ۇشىپ بارۋ، جول شىعىنى وڭاي ەمەس شىنىندا. بىراق ول بارلىق قيىندىققا قاراماستان بالاسىن قازاق جەرىنە الىپ بارۋدى ماقسات قويىپ وتىر. دۋبايعا ايالداعان ساتىندە حابارلاسقانىمىزدا نەنسي ديماشپەن جولىققان كۇننەن بەرى ەرەكشە تولقىنىستان ءالى دە ۇيىقتاماعانىن ايتتى. جۇرەكتەرى الىپ-ۇشىپ، مۇحيت اسىپ بارا جاتقان قوناقتاردى قازاق جۇرتى جىلى قارسى الىپ، اقش-قا ەرەكشە كوڭىل كۇيمەن ورالسا ەكەن دەپ تىلەپ وتىرمىز”، – دەدى نيۋ-يوركتە تۇراتىن قازاق قىزى الميرا ەربولات.

ەستەرىڭىزگە سالساق، گابريەلگە اۋتيزم دياگنوزى قويىلعاندىقتان، ۹ جاسىنا دەيىن دۇرىس سويلەي الماعان-دى. بىلتىر ينتەرنەتتەن ديماشتىڭ اندەرىن تىڭداي باستاعان ول اۋەزدى اندەردى ناقىشىنا كەلتىرىپ ايتىپ، سويلەۋ مانەرى جاقسارىپتى. كەزدەسكەن كەزدە بالاسىنىڭ وسى جاعدايىن نەنسي قازاق انشىسىنە تەبىرەنىپ جەتكىزگەندە ديماش گابريەلگە ەرەكشە مەيىرلەنىپ، ۇستىندەگى كوستيۋمىن سىيعا تارتقان ەدى.

Тарату:

لاس-ۆەگاستاعى كەزدەسۋ: ۹ جاسىندا ديماشتىڭ اندەرىن تىڭداپ، ءتىلى شىققان گابريەل

Тарату:

لاس-ۆەگاس. KazUnite – تورتكۇل دۇنيە كوز تىككەن كاسىپقوي بوكسشىلار گەنناديي گولوۆكين مەن ساۋل الۆارەستىڭ تەڭدەسىز تريلوگياسىندا قازاقستاننىڭ ءانۇرانىن شىرقاۋعا ارنايى بارعان قازاق ءانشىسى ديماش قۇدايبەرگەنمەن امەريكالىق جانكۇيەرلەرى كەزدەسۋ وتكىزدى. وسىناۋ كەزدەسۋ تۋرالى نيۋ-يورك تۇرعىنى الميرا ەربولاتتىڭ ماقالاسىن سول قالپىندا وقىرمان نازارىنا ۇسىنامىز.

لاس-ۆەگاسقا ديماش كەلەدى دەگەندى ەستىگەن سوڭ ءبىر جىلدارى جاپونيادا تۇرعان كەزىمدە انىمەن جانىما دەمەۋ بولعان تۇلعامەن كەزدەسۋگە اسىقتىم. ديماشتىڭ گەنناديي گولوۆكيننىڭ جەكپە-جەگى وتەتىن كەشكە كەلىپ، قازاقستاننىڭ ءانۇرانىن ورىندايتىنىن ۱۴ قىركۇيەك كۇنى كەشتە ەستىدىم. جەكپە-جەك وتەتىن ۱۷ قىركۇيەك كۇنى سپورتسۇيەر قاۋىم كوپ جينالاتىنى بەلگىلى. ونداي كەشتە ءانشىنى كورۋ مۇمكىن بە؟ دەگەنمەن ءانشىنى قالاي دا ءبىر كورىپ، تىلدەسۋ ءۇشىن الەۋمەتتىك جەلىلەردەگى ديماشتىڭ جانكۇيەرلەرى جينالعان توپتارعا كوز جۇگىرتتىم. سۇراستىرىپ كورگەنىمدە ديماش ۱۵ قىركۇيەك كۇنى كەشكى ساعات ۲۰.۲۴-تە لاس-ۆەگاس اۋەجايىنا قوناتىنىن ناقتىلادىم.

بۇرىننان ديماشتىڭ ءانىن تىڭداپ، ونىڭ تۇلعالىق بولمىسىنا ءتانتى بولىپ جۇرگەنمىن. قازاقتىڭ وسىناۋ جاس جۇلدىزىنىڭ جانكۇيەرلەرى الەمنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىندە بار ەكەنىن دە بىلەتىنمىن. ءوزىم ورىسشا بىلمەگەندىكتەن، قازاقستانداعى كەيبىر ورىس ءتىلدى ونەرسۇيەر قاۋىمنىڭ ءتىلىن جەتە تۇسىنبەسەم دە، ەلدەگى فان كلۋبتار جايلى تەرەڭ بىلمەسەم دە، قىتاي، جاپون، اعىلشىن تىلىندە سويلەيتىن الەمنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىندەگى ەرەكشە ادامداردىڭ باسىن قوسقان ديماشتىڭ فان كلۋبتارىمەن بۇرىننان ەتەنە بايلانىستا ەدىم. ديماشتىڭ ءانىن ءسۇيىپ تىڭدايتىن، سونىڭ ارقاسىندا قاتەرلى ىسىك اۋرۋىن جەڭۋىنە كومەكتەسىپ، ءالى دە تىرشىلىك كەشىپ جۇرگەن قىتايلىق ايەلدى بىلەمىن. قازاق ءانشىسىنىڭ اندەرىن جيناپ، بەينەروليكتەرىن كورسە، ونى وزگە تىلگە اۋدارىپ، الەۋمەتتىك جەلىلەرگە ءبولىسىپ جۇرەتىن سول قىتايلىق ايەل ديماشقا جانكۇيەر بولعانى ءۇشىن دايديداۋ اتانىپ كەتكەن ەكەن.

جاپونيادا، امەريكادا دا ءدال وسىلاي تاعدىرىن ديماشپەن بايلانىستىرعان ادامداردىڭ ءبىرشاما ەكەنىن ەستىپ جۇرەتىنمىن. ولاردىڭ كوبى ديماش قايدا بولسا، سوندا ىزدەپ بارۋعا بەيىل. امەريكاعا جولى تۇسسە، قاي شتاتقا، قاي قالاعا كەلگەنىنە قاراماستان الىپ ۇشىپ بارىپ، الدىنان شىعاتىنىن ايتپاعاندا، قازاقستانداعى كونتسەرتتەرىنە دە قانشاما مىڭ ادامنىڭ ىزدەپ بارعانىن بىلەسىزدەر. ونىڭ قاسىندا نيۋ-يوركتەن مىنا تۇرعان نەۆادا شتاتىنىڭ لاس-ۆەگاس قالاسىنا ديماش ءۇشىن بارۋ دەگەنىڭىز نە ءتايىرى!؟

ديماشتىڭ لاس-ۆەگاسقا كەلۋىنە ءبىر كۇن عانا قالسا دا، اۋەجايدا امەريكالىق جانكۇيەرلەرىمەن بىرگە كوك تۋىمىزدى ۇستاپ، قارسى الۋ ءۇشىن قالاي دا ۇلگەرۋىم كەرەك بولدى.

امەريكادا كوپ جەرگە ساياحاتتاپ جۇرسەم دە، ورتالىق شتاتتارعا، ونىڭ ۇستىنە ءوزىم جالعىز بارىپ كورمەگەنمىن. الەمدەگى ءىرى ويىن-ساۋىق وشاقتارىنىڭ ءبىرى سانالاتىن لاس-ۆەگاسقا بارۋ بىلايعى كەزدە ءسال قورقىنىشتى كورىنەتىنىن نەسىن جاسىرايىن؟ بىراق بۇل كەزدە مەندە ديماشقا دەگەن قۇرمەت، ديماشقا دەگەن ءىلتيپات، ديماشقا دەگەن جانكۇيەرلىك سەزىم قورقىنىشىمدى سۋ سەپكەندەي باستى.

نيۋ-يورك پەن لاس-ۆەگاستىڭ اراسى ۴ ۱۴۱ شاقىرىم. ەگەر ەكى قالانى جالعاۋ ءۇشىن كولىكپەن بارساڭ، ۴۱ ساعات، ۆەلوسيپەدپەن ۱۰ كۇن، پويىزبەن ۳ كۇن ۋاقىت جۇمساۋعا تۋرا كەلەدى. ال ۇشاقپەن، البەتتە، ۵ جارىم ساعاتتا جەتۋگە بولادى.

“ءارى كەتسە تۇنىمەن ۇيىقتاماسپىن، ديماشتان بۇرىن لاس-ۆەگاس اۋەجايىنا جەتىپ، كوك تۋىمىزدى جەلبىرەتىپ ۇستاپ تۇرسام بولعانى” دەگەن ويمەن جانتالاسا بيلەت ىزدەدىم.

ديماشتىڭ فاندارى جينالعان الەۋمەتتىك جەلىلەردەگى توپتارعا كىرىپ، “كىم بارادى؟” دەپ سۇراعانىم سول ەدى، جان-جاقتان كوپ ادام حات جازا باستادى. ءبىرى قىتاي، ءبىرى امەريكالىق اق ءناسىلدى ازاماتتار، ءبىرى مەكسيكالىق ايەل، تاعى ءبىرى ازيانىڭ ءبىر ەلدەرىنەن، ەۋروپادان كەلگەندەر…

مەنىڭ اسىعا بيلەت قاراستىرىپ جاتقانىمدى ەستىپ، ءبىر قىتايلىق قىز مەنىمەن بىرگە بيلەت ىزدەي باستادى. لاس-ۆەگاستا “بۇزىقتار” كوپ ەكەنىن ايتىپ، ساقتاندىرىپ دۇرىسىراق قوناقۇيگە تۇسۋگە كەڭەس بەردى. ونىمەن قويماي، ساعاتتاپ وتىرىپ، ءوزى ىزدەسىپ، بيلەت الدىق.

ال اقش-تىڭ باسقا قالالارىنان ديماشتى كورۋ ءۇشىن لاس-ۆەگاسقا بارعالى وتىرعان ءانشىنىڭ جانكۇيەرلەرى مەنىڭ جاقسى جەتۋىمدى، شارشاپ قالماۋ ءۇشىن نەشە ساعات دەمالۋىم كەرەكتىگىن، قايدا كەزدەسەتىنىمىزدى جازىپ، بايلانىستى ۇزبەدى. بولمىسى ەرەكشە ءانشىنىڭ جانكۇيەرلەرى دە بولەكشە ەكەنىن مەن سول كەزدە ءتىپتى تەرەڭ سەزىنە باستادىم.

۱۵ قىركۇيەك. لاس-ۆەگاس اۋەجايىندامىز.

جولدا كەلە جاتقانىمدا جانكۇيەردىڭ بىرىمەن تىلدەسكەنىمدە ديماشتى كورۋ ءۇشىن بالاسىن ەرتىپ بارعىسى كەلەتىنىن، بىراق بالاسى اۋتيزممەن اۋىراتىنىن ايتتى.

“اۋەجايعا بالاممەن باراتىنىمدى ايتقانىمدا ديماشتىڭ جانكۇيەرىنىڭ كەيبىرى “ەلدىڭ مازاسىن الاسىڭ، بالاعا ساق بول” دەپ جاتىر. بىراق ديماشتى مەنەن بۇرىن بالام كورگىسى كەلەدى”، – دەدى.

ونىڭ ەسىمى نەنسي. گابريەل اتتى ۇلى اۋتيزممەن اۋىراتىندىقتان، توعىز جاسىنا دەيىن ءتىلى شىقپاپتى. سويلەگەنى ەكى جاسار بالاعا ۇقساعان كورىنەدى. بالاسىن جالعىز ءوزى اسىراپ-جەتكىزۋدە. بىردە بالاسىنىڭ ۇيدە ينتەرنەتتى قوسىپ قويىپ، ديماش قۇدايبەرگەننىڭ فرانتسۋز تىلىندەگى SOS ءانىن ءبىر ءسوزىن بۇزباي ورىنداپ تۇرعانىن كورگەن اناسى ءوز كوزىنە ءوزى سەنبەپتى. سول كۇننەن باستاپ ول ديماش دەگەن قازاق ءانشىسى بار ەكەنىن بىلەدى. كۇن وتكەن سايىن ونىڭ “رەپەرتۋارىنداعى” ديماشتىڭ اندەرىنىڭ قاتارى كوبەيە تۇسۋدە. ديماش قاي تىلدە ءان ايتسا، سونى جاتتاپ الادى. اراسىندا ورىس، قىتاي، قازاق اندەرى دە بار. سول ديماشتىڭ ءبىر ءانىن ۇيرەنگەن ۋاقىتتان بەرى، مىنە، ءبىر جىل ءوتىپتى. سودان بەرى بالانىڭ ءتىلى شىعا باستاعان. كۇندىز-ءتۇنى تىڭدايتىنى ديماشتىڭ اندەرى.

مۇحيتتىڭ ار جاعىندا تۇرىپ، بالاسىنىڭ ەمدەلۋىنە، تىنىسى اشىلۋىنا وسىنشا ىقپال ەتىپ جاتقان، ءبىر قۇدىرەت تىلسىم كۇشپەن بايلانىستىرعان ديماشتى نەنسي قالاي قۇرمەت تۇتپاسىن؟! سودان، مىنە، ديماش كەلەتىنىن ەستي سالا، ول دا الىپ-ۇشىپ بالاسىن الىپ، ديماشتى كورۋگە بارماق. بالاسى گابريەلدىڭ كۇندە مونيتوردىڭ ار جاعىنان كورسە دە كۇش بەرىپ، رۋح بەرىپ جۇرگەن تۇلعاسى ديماشتى شىنايى ومىردە كورۋىنە مۇمكىندىك جاساماق. مۇنداي مۇمكىندىكتەن باس تارتۋ مۇمكىن بە؟

گابريەل جايلى، ديماشتىڭ گابريەلدىڭ تاعدىرىنا قالاي اسەر ەتكەنى جايلى جان-دۇنيەم تەبىرەنە تىڭداعان مەن نەنسيدى قولداي كەتتىم.

“ءبىزدىڭ ديماش باسقا ادامدارعا ۇقسامايدى، ول گابريەلدى كورىپ قۋانادى. بالانى الاڭداماي الىپ كەلە بەرىڭىز”، – دەپ دەم بەرىپ قويدىم.

نەنسي مەنىڭ كەلۋىمدى اسىعا كۇتىپ، الاڭداپ اۋەجايعا جەتىپتى. اۋەجايدا گابريەل مەنىڭ اتا-بابام ديماش تۋعان ەلدەن ەكەنىن، ديماشقا جاتتىعى جوق ادام ەكەنىمدى سەزگەندەي، ماعان قاراي اسىعا جۇگىردى. قۇشاقتاستىق. نەنسي بالاسىنىڭ مەنى جاقىن تارتقانىنا ازداپ تاڭدانعانداي بولدى.

سونىمەن اۋەجايدا تۇرمىز. ءبارى ديماشتىڭ جانكۇيەرى. بارلىعى – امەريكالىقتار. اراسىندا مەن عانا قازاقپىن. قازاق ەكەنىمدى قۇرمەتپەن كورسەتكىم كەلىپ، ۇستىمە قازاقى كامزول كيىپ العانمىن.

بايقاۋىمشا، اينالامداعى جانكۇيەردىڭ ءبارى ديماش ءۇشىن، ونى كورۋ ءۇشىن بارىنشا تىرىسقان ادامدار ەكەن. ولاردىڭ قاسىندا مەنىڭ نيۋ-يوركتەن ۇشىپ جەتكەنىم تۇككە تۇرمايتىن سياقتى. اۋەجايدا ون ادام تۇرسا، ولاردىڭ ديماشقا جانكۇيەرلىك تاريحى ون ءتۇرلى. ءبارىنىڭ اڭگىمەسى تۇلعاعا شىن جانكۇيەر بولۋ ادامدى قالاي بيىكتەتەتىنىن دالەلدەپ تۇر.

الدا ءار جانكۇيەردىڭ ديماشپەن بايلانىسى جايلى جازسام دەيمىن. بۇگىنشە جۇرەگىمدى تولقىتىپ، مەنى دە، وسى وقيعانى كورگەن، ەستىگەن ەلدى دە تەبىرەنتكەن گابريەل جايلى جازعىم كەلەدى.

ساعات ۲۰.۲۴-تە ديماش ۇشاقتان ءتۇسۋى كەرەك-تۇعىن. اينالامنان وزىممەن بىرگە كوك تۋىمىزدى ۇستاپ تۇراتىن قازاق تاپپاعانادىقتان، سونداعى ءبىر ايەل ادامعا مەنىمەن بىرگە تۋىمىزدىڭ ءبىر شەتىن ۇستاپ تۇرۋىن ءوتىندىم. ديماش مۇحيت اسىپ ۇشىپ كەلىپ، لاس-ۆەگاس اۋەجايىندا تۇسكەندە كوك تۋىمىز كوزىنە جارق ەتىپ كورىنسە، قۋاناتىنىن جەتكىزدىم. ديماشتى قۋانتۋعا سەبەپ بولۋعا ءبارى ىنتا تانىتتى. ءبىر ايەل ەكەۋمىز تۋدى ۇستاپ تۇردىق.

مەن وعان “تۋدى جوعارى ۇستاپ تۇرىڭىز، قازاقتا ادەپ سولاي”، – دەپ ءتۇسىندىردىم.

ول كىسىنىڭ قولى تالىپ، تۋدىڭ ءبىر جاعى ءسال تۇسە باستاسا، “كوتەرىپ، تۋدى كەرىپ ۇستايىقشى”، – دەپ ءوتىنىپ قويامىن. اراسىندا ءازىل-قالجىڭمەن جەتكىزەمىن. قولى تالعان ايەل قوس قولىن كەزەك-كەزەك الماستىرىپ، مەنىمەن بىرگە قازاقستان تۋىن بيىك ۇستاپ تۇردى.

ساعات ۲۰.۲۴-تە كەلۋى كەرەك بولعان ۇشاقتى ۲۱:۳۰-عا دەيىن كۇتتىك. ديماشتىڭ اۋەجايدا ەكەنىن بىلگەنىمىزبەن، ونى تابا الماي، ءارى-بەرى جۇگىرىپ، ءبىراز ىزدەدىك. گابريەل ديماشتى كوپشىلىك ىشىنەن ءبىرىنشى بولىپ تاۋىپ الدى. سۇيىكتى ءانشىسى وزىنە قاراي جۇگىرگەن كىشكەنتاي بالانى قۇشاقتاپ، ۱۰ سەكۋندتاي تۇردى. بىراق ول بالانى وزىنە بايلاپ تۇرعان ءبىر تىلسىم بارىن ءانشى ول كەزدە ءالى دە بىلمەيتىن ەدى (بالكىم، ىشتەي سەزگەن دە شىعار).

ديماش جانكۇيەرلەرىمەن ديدارلاسىپ، ولاردىڭ سۇراقتارىنا جاۋاپ بەرىپ، ۱۵ مينۋتتاي جانىمىزدان تابىلدى. قاسىمداعى ادامداردىڭ كوبىن ديماش تا تانيتىن بولىپ شىقتى. ولاردىڭ كەيبىرى “مەنى تانىدىڭ با؟” دەپ، مارە-سارە بولىستى. ديماش ولار ءۇشىن تاعدىرىنا اسەر ەتكەن ەرەكشە تۇلعا ەكەنىن، ءبارى ديماشتى قاستەرلەپ، قادىرلەيتىنىن سول كەزدەگى اڭگىمەلەرىنەن دە تەرەڭىرەك ءتۇيسىندىم.

ءبىر ساتتە نەنسي سويلەدى. ۇلى گاربيەل توعىز جاسقا دەيىن دۇرىس سويلەي الماعانىن، ديماشتىڭ اندەرىن تىڭداعاننان بەرى سويلەۋ مانەرى جاقسارىپ قالعانىن ايتىپ، تولقىنىسپەن كوزىنە جاس ىركىلدى. وسىنى ەستىگەندە ديماش ءوزى ۇزاق جولدان شارشاپ-شالدىعىپ جەتسە دە، جاسى كىشى بولسا دا كىسىلىك تانىتىپ، ورنىنان تۇرىپ، بالاعا قاراي ءجۇردى. گابريەلدى مەيىرىمگە، ەرەكشە جىلىلىققا تولى قۇشاعىنا قىستى. ءسال كىدىردى دە، سالدەن سوڭ:

“مەندە قازىر ساعان بەرەتىن ەشتەڭە جوق ەكەن. ساعان سىيلىعىم وسى بولسىن”، – دەپ، ۇستىندەگى كوستيۋمىن شەشىپ، گابريەلدىڭ ارقاسىنا جاپتى.

كوستيۋمدى كيىپ، كوزىنەن باقىت وتى ۇشقىنداپ تۇرعان بالانى كورگەن جانكۇيەرلەردىڭ كەيبىرىنىڭ كوزدەرى جاسقا تولدى. ديماشپەن وتكىزگەن سونداعى ءار مينۋت، ءار سەكۋند قانشالىقتى باعالى دەسەڭىزشى. وندا ءبىر اۋىز ارتىق ءسوز ايتىلمادى. جۇرەك ءبىر رەت تە ادەتتەگى رەتتىك سوعىسىمەن سوققان جوق. ءار سەكۋند تولقىنىسقا، تەبىرەنىسكە، تىلسىم الەمنىڭ سوزبەن ايتىپ جەتكىزگىسىز باقىتىنا تولى بولدى. ول باقىت سول جەردە جينالعان ديماشتىڭ جانكۇيەرلەرىنىڭ بارىنە ورتاق باقىت ەدى. ءبارى قۋانىپ، ەرەكشە اسەرلەنىپ تۇرعان بولاتىن.

گولوۆكيننىڭ كومانداسىنداعى قازاق قىزدارى اسىقتىرىپ، ديماشتى ءارى قاراي ەرتىپ كەتپەگەندە سول ءسات، سول سەزىم جالعاسا بەرەر مە ەدى.؟

انشىمەن جول ەكىگە بولىنگەن سوڭ ونىڭ جانكۇيەرلەرى ديماشپەن كەزدەسۋدەن العان اسەردەن ارىلعىسى كەلمەدى مە، تاراماي ءبىراز تۇردى. ودان كەيىن ءبارىمىز بىرگە تاماقتانۋعا باردىق. ديماشتىڭ وزىنە، فاناتتارىنا قاتىستى نەشەتۇرلى سىرعا تولى جان تەبىرەنتەرلىك اڭگىمەلەر ايتىلدى. ءيا، ديماشپەن ارالارىنداعى رۋحاني بايلانىستى ساقتاۋ ءۇشىن، رۋحاني بيىكتەن تومەندەمەۋ ءۇشىن ەڭبەكتەنگەن ەكەن ولاردىڭ ارقايسىسى. ولاردىڭ اراسىندا ديماش ءۇشىن ەشتەڭە ىستەمەگەن مەن عانا سياقتىمىن.

ديماشتىڭ كوستيۋمىن كيگەن كىشكەنتاي گابريەل اۋتيزممەن اۋىراتىندىقتان، تىنىشسىزداۋ بالا بولاتىن. بىراق كوستيۋم كيگەن ساتتەن باستاپ وزگەرىپ سالا بەرگەنىن سەزدىك. سابىرلى، جايماشۋاق كۇيگە ەنگەندەي كورىندى. ۇستىنە كيگەن ۇلكەن كوستيۋمدى قۋانا سيپالاپ، اناسىن قۇشاقتاپ، قۋانىشى قوينىنا سىيماي ءجۇردى. بالاسىنىڭ قۋانىشىن كورگەن نەنسي تاعى دا كوزىنە جاس الدى. ارتىنشا ديماشتىڭ الەۋمەتتىك جەلىلەردەگى سۋرەتتەرىن كورىپ، ونىڭ امەريكاعا كەلمەي تۇرىپ، ريم پاپاسىمەن كەزدەسكەندە ءدال وسى كوستيۋممەن جۇرگەن ەكەن. ەندى مۇحيت اسىپ كەلىپ، ريم پاپاسىنىڭ باتاسى سىڭگەن كوستيۋمدى گابريەلگە سىيعا بەردى. مۇنى مۇعجيزاعا بالاعان نەنسي ديماش الەمى ارقىلى بالاسىنىڭ باقىتتى ومىرىنە جول اشىلىپ جاتقانداي قۋاندى…

 

Посмотреть эту публикацию в Instagram

 

Публикация от Nancy B Ceniceros (@tulip_daisy_18)

Mەن لاس-ۆەگاسقا گولوۆكيننىڭ جەكپە-جەك كەشىندە ءان ايتاتىن ديماشتى كورۋ ءۇشىن عانا بارعانمىن. مەن سياقتى ديماشتى كورۋ ءۇشىن عانا لاس-ۆەگاسقا بارعان، بارعىسى كەلگەن امەريكاداعى ءار ەلدىڭ ازاماتتارى كوپ ەدى. الايدا جانكۇيەرلەردىڭ ءبىرشاماسى ۲۳ قىركۇيەك كۇنى الماتىدا وتەتىن ديماشتىڭ كونتسەرتىن كورۋگە باراتىنىن جازىپ جاتتى.

ءبىر ديماشتىڭ كونتسەرتى ءۇشىن قازاقستانعا قانشاما شەتەل ازاماتى بارعانىن بىلەسىز بە؟ ءبىر ديماشتىڭ تۋعان جەرىن، وسكەن ورتاسىن كورىپ، ديماشتىڭ تابانى تيگەن جەرمەن ءجۇرىپ ءوتۋ الەمنىڭ ءار بۇرىشىنداعى قانى، جانى، ءناسىلى بولەك قانشاما مىڭ ادامعا ارمان دەسەڭىزشى.

كوبىمىز ديماشتى “قازاقتان شىققان جارىق جۇلدىز” دەپ ماقتانىشپەن ايتامىز. ال ديماشتىڭ كوپتەگەن امەريكالىق جانكۇيەرى ونىمەن ءومىر سۇرەدى. ولاردىڭ كوبى ديماشتى ءوز تاعدىرىنا ىقپال ەتكەن تۇلعا دەپ قۇرمەتتەيدى. امەريكادا مەن كورگەن ديماشتىڭ ءاربىر جانكۇيەرىنىڭ وعان قاتىستى ءبىر-ءبىر تاريحى بار دەيتىنىم وسىدان.

ونىڭ جانكۇيەرلەرى ءبىرىن-ءبىرى ءبىر ادامىنداي قورعايدى. ءبىرىن-ءبىرى تۇسىنەدى. ءبىرىن-ءبىرى قۇرمەتتەيدى. ولاردىڭ وسىنداي بيىكتىگىنە ءسوزسىز ديماشتىڭ بيىك بولمىسى ىقپال ەتەدى.

P.S: بۇگىن عانا نەنسيمەن سويلەستىم. ول ۇلى گابريەلدى ەرتىپ، قازاقستانعا ۲۳ قىركۇيەك كۇنى بولاتىن ديماشتىڭ كونتسەرتىنە بارعالى جاتقانىن ايتتى.

ال گابريەلدىڭ لاس-ۆەگاستا ديماشپەن كەزدەسكەن ساتتەگى فوتولارىن ديماشتىڭ فاناتتارىنىڭ الەۋمەتتىك جەلىدەگى توپتارىنا بولىسكەنىمدە كوپشىلىكتىڭ كوڭىلى بوساپ، “كىشكەنتاي پەرىشتەنىڭ ۇلكەن پەرىشتەمەن قاۋىشۋى” دەپ جازىپ جاتتى…

سول ساتكە كۋا بولعانىم ءۇشىن ءوزىمدى باقىتتى سەزىنەمىن.

الميرا ەربولات،

نيۋ-يورك قالاسىنىڭ تۇرعىنى

 

Тарату:

ساۋدانىڭ ءتىلى نەگە ورىس ءتىلى؟

Тарату:

نۇر-سۇلتان. KazUnite – ەلىمىزدە بيزنەستىڭ ءتىلى نەگە ورىسشا؟ بۇل ماسەلە ءالى كۇنگە دەيىن وزەكتى. ساۋدا سالاسىنداعى ءتىل پروبلەماسىن قوعامنىڭ وزىنە اناليز جاساتۋ ءۇشىن KazUnite حالىقارالىق پورتالى الەۋمەتتىك ساۋالناما ۇيىمداستىرعان ەدى.

زەرتتەۋگە قويىلعان تالاپ ءار ادام جەكە ەلەكتروندى پوشتاسى ارقىلى تەك ءبىر رەت قانا جاۋاپ بەرۋگە مۇمكىندىك الدى. تامىز ايىنىڭ باسىندا ءۇش كۇنگە سوزىلعان ساۋالناماعا
۱۱۴ ادام قاتىستى. ساۋالنامادا ەكى سۇراق قانا قويىلدى. “ءسىز كورگەن جارنامانىڭ قانشا پايىزى قازاق تىلىندە؟” دەگەن سۇراق بويىنشا بىرنەشە جاۋاپ ۇسىنىلدى. ال “نەگە كوپشىلىك بيزنەسىن ورىس تىلىندە جۇرگىزگىسى كەلەدى؟” دەگەن سۇراق اشىق سۇراق بولدى. وعان ساۋالناماعا قاتىسقان ۱۱۴ تۇلعا ۱۱۴ ءتۇرلى جاۋاپ بەردى. ناتيجەسىن كودتاپ، جاۋاپتاردى مازمۇنى بويىنشا ۵ ساناتقا بولدىك.

قازاقشا جارنامانىڭ جيىلىگى

“ءسىز كورىپ جۇرگەن جارنامانىڭ قانشا پايىزى قازاق تىلىندە؟” دەگەن ساۋالناماعا قاتىسۋشىلارلىڭ باسىم بولىگى ۱۰-۳۰٪ دەپ جاۋاپ بەرگەن. بۇل قاتىسۋشىلاردىڭ ۴۰،۴ پايىزىن قۇرايدى. ال رەسپوندەنتتەردىڭ ۱۹،۳ پايىزى وزدەرى كورىپ جۇرگەن جارنامالاردىڭ ۱۰٪-دان اسپايتىن بولىگى عانا قازاقشا ەكەنىن ايتادى.
جاۋاپ بەرگەندەردىڭ ۱۴،۹ پايىزى بيزنەس جازبالاردىڭ ۵۰-۶۰ ٪ قازاقشا دەسە، قاتىسۋشىلاردىڭ ۱۱، ۴ پايىزى بيزنەستەگى قازاقشا جارناما كولەمى ۳۰-۵۰٪ دەپ كورسەتكەن.

بيزنەستىڭ ماقساتى – اقشا تابۋ

ەكىنشى سۇراق بويىنشا قازاقستانداعى كوپ ازاماتتىڭ كاسىپ باستاسا، جارناماسىن ورىسشا جازىپ، ءىس-قاعازدارىن، الەۋمەتتىك جەلىدەگى پاراقشالارىن ورىسشا جۇرگىزۋ سەبەبىن ساۋالناماعا قاتىسۋشىلار ءارتۇرلى تۇسىندىرگەن. الايدا ولاردىڭ باسىم بولىگى بيزنەستىڭ مۇددەسى تىلگە قىزمەت ەتۋ ەمەس، تابىس تابۋ ەكەنىن مەڭزەگەن. ياعني جاۋاپ بەرگەندەردىڭ ۴۷،۳ پايىزى بيزنەس جاسايتىندار ءتىل ماسەلەسىن ەمەس، اقشا تابۋدى كوزدەيتىنىن ايتقان. ولاردىڭ پىكىرىنشە، بيزنەستى ورىس تىلىندە جۇرگىزۋ تابىستى بولۋعا جول اشادى. قازاقستاندا ورىس ءتىلىن ءبارى تۇسىنەدى دەگەن سەنىم بار. سوندىقتان تاۋارىن (قىزمەتىن) ساتىپ، تابىس تابۋدى عانا كوزدەگەن سوڭ كاسىپكەرلەر “بارىنە تۇسىنكتى ەتۋ” ءۇشىن جارناماسىن، جۇمىسىن ورىس تىلىندە جۇرگىزەدى. سونداي-اق بيزنەسىن، ونىڭ الەۋمەتتىك جەلىدەگى پاراقشالارىن، بارلىق جارناماسىن ورىس تىلىندە جازۋ ورىس تىلىندە سويلەيتىن تۇتىنۋشىلاردى تارتۋ نيەتىنەن دەپ تۇسىندىرەدى.

قاتىسۋشىلاردىڭ ۳۲،۴ پايىزى بيزنەستى ورىس تىلىندە جۇرگىزۋگە سەبەپ بولىپ وتىرعان قۇلدىق سانا، ءالى كۇنگە دەيىن رەسەي جاققا جالتاقتاۋ دەپ ەسەپتەيدى. “ورىس ءتىلى وتارشىلار زورلىقپەن تاڭعان ءتىل بولعاندىقتان، تاۋەلسىزدىك الا تۇرا ءوز مەملەكەتتىك ءتىلىن مەنسىنبەي، ورىس ءتىلىن تاڭداۋ قۇلدىق سانانىڭ بەلگىسى” دەپ تۇسىندىرگەن.

سونىمەن قاتار بيزنەستە “جارنامانىڭ قازاق تىلىندەگى نۇسقاسىنىڭ ساپاسىزدىعىن”، “قازاقشا جارناما ءتىلىنىڭ قالىپتاسپاعانىن” تۇسىندىرگەندەر دە بار. ولار قاتىسۋشىلاردىڭ ۱۷،۵ پايىزىن قۇرايدى.

ال جاۋاپ بەرگەندەردىڭ تاعى ۱۳،۱ پايىزى قازاقستاندا قازاق تىلىنە دەگەن تالاپ جوعىن ايتىپ، بيلىكتى جانە قوعامنىڭ ءوزىن ايىپتاعان.

ۇلت تىلىمەن ۇيىسپايتىن ءماتىن بار

ءبىر كەزدەرى ەلوردادا قازاق تىلىنە دەگەن تالاپ كۇشەيىپ، اسىرەسە، بيزنەس سالاسىندا جۇمىس ىستەيتىن ورتا جانە شاعىن كاسىپورىنداردىڭ سىرتقى جارنامالىق كەلبەتىنە نازار اۋدارىلاتىن. سوڭعى كەزدە مۇنداي تالاپ باسەڭدەدى مە؟

بارىمىزگە بەلگىلى، قولدانىستاعى زاڭنامادا كەز كەلگەن جارنامانىڭ، كورنەكى اقپارات ءماتىنىنىڭ الدىمەن مەملەكەتتىك تىلدە جازىلۋى ءتيىس دەگەن تالابى بار. ەگەر جارناما تاراتۋدا بەلگىلەنگەن تالاپتار بۇزىلسا، جەكە جانە لاۋازىمدى تۇلعالارعا، شاعىن جانە ءىرى كاسىپورىندارعا دا ايىپپۇل سالۋ كوزدەلگەن. بىراق ۲۰۱۸ جىلدان بەرى جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگانداردىڭ كاسىپكەرلەردى تەكسەرۋ فۋنكتسياسى الىنىپ تاستالدى. مىنە، سودان بەرى قازاق ءتىلى ساۋدا، بيزنەس سالاسىندا قالتارىستا كەلەدى. بىلايشا ايتقاندا، زاڭدا كورسەتىلگەن تالاپتاردى ورىنداتۋعا ءالى كۇنگە دەيىن زاڭنامالىق نەگىز جوق.

نۇر-سۇلتان قالاسى تىلدەردى دامىتۋ باسقارماسىنىڭ باسشىسى ساكەن ەسىركەپتىڭ ايتۋىنشا، باسقارما قىزمەتكەرلەرى ۲۰۰۰-داي كاسىپكەرگە زاڭ تالاپتارىن ءتۇسىندىرىپ، زاڭعا قايشى كەلەتىن ۶۰۰-دەن اسا جارنامالىق ءماتىندى الدىرتىپ تاستاۋعا نەمەسە قايتا تۇزەتىپ جازدىرتۋعا ىقپال ەتكەن. سوندا بۇل قاشانعا دەيىن جالعاسپاق؟ ارينە، ناقتى شارا قولدانىلماعاندىقتان، بۇل ولقىلىق وسىلاي جالعاسا بەرەدى. ءبىزدىڭ ساۋالناماعا قاتىسقانداردىڭ ۹۰ پايىزى جارنامالىق ماتىندەردى تەك ورىس تىلىندە كورەتىنى سوندىقتان بولسا كەرەك.

“تىلدەن اقشا ماڭىزدى”

سونىمەن، بيزنەستە “تىلدەن اقشا ماڭىزدى” دەپ ويلايتىندار كوپ ەكەنىن جوعارىدا ايتتىق.

الايدا اشىق سۇراق بولعاندىقتان، ەكىنشى سۇراققا ەرەكشە جاۋاپ جازعاندار بولعان. اتاپ ايتساق، ساۋالنامادا “ورىس ءتىلدى تۇتىنۋشىلاردىڭ كوبى باي”، “ورىسشا جازساڭ، تاۋارىڭ تەز وتەدى”، “قازاقشا جۇرگىزسە، مەنسىنبەيدى”، “كسرو زامانىنان قالعان ستەرەوتيپ”، “ادامعا ءبىرىنشى كۇن كورۋ كەرەك، ءتىل ەمەس”، “ءبارى تۇسىنەتىن ورتاق ءتىل – ورىس ءتىلى”، “قازاقشا جازۋ مودا ەمەس” دەپ ويلايمىن” دەگەن جاۋاپتار دا بار.

ارينە، بيزنەس – الەۋمەتتىك جوبا ەمەس، ءبىرىنشى كەزەكتە پايدا. دەسەك تە ءجۇسىپ بالاساعۇن جازىپ كەتكەندەي، ساۋدانىڭ ءتىلى – قوعامنىڭ ءتىلى. دەمەك، بيزنەستى قازاقشا سويلەتپەي، قازاق ءتىلىنىڭ كوسەگەسى كوگەرمەيدى.

ال وتاندىق كاسىپكەرلەر پايدانى ۇلتتىق تىلمەن ۇشتاستىرا ءبىلۋى ءۇشىن نە ىستەۋگە بولادى؟

گۇلميرا ايماعانبەت

 

Тарату:

تۇركيادا “قaزiرگi موڭعوليا قaزaق اڭگiمەسi” اتتى كىتاپ جارىق كوردى

Тарату:

تۇركيا. KazUnite – تۇركيادa “GÜNÜMÜZ MOĞOLİSTAN KAZAK ÖYKÜSÜ” (“قaزiرگi موڭعوليا قaزaق اڭگiمەسi”) اتتى كiتaپ جaرىق كوردi. بۇل تۋرالى kaznews.mn اقپارات اگەنتتىگى جاريالادى.

“HECE” (“Xەجە”) بaسپaسىنaن شىققaن كiتaپتى تۇرiك تiلiنە Aشۋر وزدەمير aۋدaرعaن. Aل العى ءسوز رەتiندە A.Xaۋتaيدىڭ موڭعوليا قaزaقتaرى مەن موڭعوليادaعى قaزaق ادەبيەتi جايىنداعى مaقaلaسى بەرiلگەن.

كiتaپتa موڭعوليادa تۋىپ-وسكەن ۳۳ قaزaق جaزۋشىسىنىڭ شىعارمالارى قامتىلعان.

جيناقتا شىعارمالارى جارىق كورگەن جaزۋشىلaر:

مaقفۋز قۇلىبەك، بaيات جaنaتۇلى، سويان قaجىبaيۇلى، ەلەۋسiز مۇقaمaديۇلى، جامليقa شaلۇلى، Aقىن Aلaقaنۇلى، سۇلتaن تاۋكەۇلى، شىنaي رaxمەتۇلى، كاكەي جaڭجۇڭۇلى، بودaۋxaن توقaنۇلى، رىسبەك زۇرعaنبaيۇلى، Aبaي مaۋقaرaۇلى، بۋرaقaن سaعيدەنۇلى، بaقىتبەك ءبامiءشۇلى، سۇرaعaن رaxمەتۇلى، قۋaندىق شaمaxaيۇلى، Aزaتxaن مۇقaنۇلى، دaعجaن بەلدەۋبaي، Aمaنتaي تويشىبaيۇلى، ەربولaت بaيات، ەربaقىت ءنۇسiءپۇلى، Aسىلبەك بaيتaنۇلى، ەربول بەيiلxaن، جaنaربەك Aقبي، نۇرلaن قaبدaيۇلى، نۇرعaيىپ Xaۆسەمەتۇلى، قولعaنaت مۇرaت، Aلپىسبaي ءابدiءۇلى، بaقىتبەك قaدىر، مaنaربەك قaدىربaي، قaبiلەت بادەلxaن، Aۋعaنبaي سaنaقۇلى، نۇريسلaم ءابدiءل.

Тарату:

ءسان يندۋسترياسى: جىلىنا ۹۲ ملن توننا كيىم قوقىسقا كەتەدى

Тарату:

الماتى. قازاقستاندىقتار تۇتىنعان ەسكى زاتتارىن، كيىمدەرىن قايدا جىبەرەدى؟ ەسكى كيىمدەردى قابىلدايتىن ورىندار بار ما؟ جالپى قايتا وڭدەۋ جايىندا تۇرعىندار بىلە مە؟ KazUnite//اينۇر مۇراتوۆا وسى جانە وزگە دە سۇراقتارعا جاۋاپ ىزدەپ كوردى.

بالا كەزىمىزدە كوكتەم، جاز ايلارىندا اۋىلعا ءبىر ماشينا كەلۋشى ەدى. اۋىل ادامدارى ەسكى كيىم، ماقتا، ءجۇن قالدىقتارى مەن مالدىڭ سۇيەگىن وتكىزەتىن الگى ماشيناعا. ول ماشينانىڭ ەل اۋزىندا “شارا-بارا” دەپ اتالاتىنى ەسىمدە. كوشە-كوشەنى ارالاي، اقىرىن ءجۇرىپ وتەتىن كولىك تىركەمەسىندە قولدارىندا ولشەگىش قۇرالى مەن ەسەپتەگىش شوتى بار ەكى ادام قاسقايىپ تۇراتىن. اۋىلدىڭ ۇلكەن-كىشىسى تۇگەل كولىك توقتاعان تۇسقا جينالا قالىپ، “بۇل جولى نە تاراتار ەكەن” دەگەن اۋەستىكپەن مويىندارىن سوزا تالاسا-تارماسا كولىك تىركەمەسىنە كوز سالادى. ءجۇن-جۇرقا قابىلداۋشىلار دا مۇرىندارىن شۇيىرە تىركەمەگە ورمەلەي جونەلگەن بالالاردى جاقتىرماي، “ءارى ويناڭدار، بۇل سەندەرگە بازار ەمەس. بۇل ماڭىزدى جۇمىس!” دەپ ماڭعازدانا تۇسەتىن. بىرەۋلەر جيناپ قويعان ەسكى كيىمدەرىن، ءجۇن، ماقتالارىن قاپپەن، ال بىرەۋلەر ورتاسىنان بۋا سالا ارقالاي كولىككە قاراي اياڭدايدى. الگى تارازىسى مەن ەسەپتەگىش شوتى بار ەكى كىسى ەسكى زاتتاردى ۇقىپتاي ولشەپ، داپتەرگە بىرنارسەلەر جازىپ تۇرىپ قابىلداپ جاتادى. سوسىن سالماعىنا قاراي وتكىزگەن ادامدارعا ازىن-اۋلاق تيىن-تەبەن، ساعىز، كامپيت، شار بەرىپ، جارىلقاپ تاستايتىن.

ول كەزدە شار مەن ساعىزدىڭ قات كەزى. بالا بىتكەن سول كەزدە كورەتىن جالعىز ءمۋلتفيلمى “نۋ، پوگودي!” كەيىپكەرلەرى قويان مەن قاسقىردىڭ سۋرەتى بار ساعىز قولعا ءتيىپ، ءبىر قارىق بولاتىن. سول كۇندەر جادىمدا جاتتالىپ قالىپتى. سەبەبى وبلىس، اۋدان ورتالىقتارىنان شالعاي جاتقان اۋىلعا ارنايى كەلىپ، ەسكى زاتتاردى جيناۋ، ول ءۇشىن اقشا تولەۋ دەگەن ۇلكەن وقيعا بولاتىن. اۋىل ماڭى سۇيەكتەن تازارىپ، اۋىل ادامدارىنىڭ قويما سەكىلدى ەسكى-قۇسقى زاتتارىن جيناپ قوياتىن سارايلارى ءبىر بوساپ، كادىمگىدەي پايداسى ءتيىپ جاتاتىن.

كەيىن كەڭەستىك جۇيە تاراپ، “ءجۇن-جۇرقا” جيناۋ ءۇردىسى دە ساپ تيىلدى. تابيعاتقا دا، ادامدارعا دا پايداسى بار شارا ۇمىت بولدى.

ال بۇكىل الەم “جىلىنا ۹۲ ميلليون توننا كيىم قوقىسقا كەتەدى. جەر بەتىن ادامدار قاتىگەزدىكپەن ءبۇلدىرىپ جاتىر. تابيعات-اناعا مۇنان اسقان قيانات جوق. قورشاعان ورتانى قورعايىق!” دەپ دابىل قاعىپ جاتىر.

راسىندا مىڭداعان، ميلليونداعان عالامشار تۇرعىندارى “مودا” قۋىپ، ەسەپسىز كيىم ساتىپ الىپ، ولاردى جىل وتپەي قوقىسقا تاستايدى. ساراپشىلاردىڭ ايتۋىنشا، ءتىپتى قوقىس ۇيىندىسىندە ەتيكەتكاسى الىنباعان كيىمدەر كوپ كەزدەسەدى ەكەن. وسىنشا ىسىراپ پەن تابيعاتقا كەلتىرىلەتىن زياندى ويلاۋدىڭ ءوزى قورقىنىشتى.

دامىعان ەلدەر بۇل تىعىرىقتان شىعۋدىڭ ءبىر جولى – ەسكى زاتتاردى قايتا وڭدەپ، پايداعا اسىرۋ دەگەن تۇجىرىمعا كەلىپ، تۇتىنعان زاتتاردى قابىلداۋ شاراسىن جۇيەلى جولعا قويىپ جاتىر.

ال قازاقستاندا قالاي؟ تۇرعىندار تۇتىنعان ەسكى زاتتارىن، كيىمدەرىن قايدا جىبەرەدى؟ ەسكى كيىمدەردى قابىلدايتىن ورىندار بار ما؟ جالپى قايتا وڭدەۋ جايىندا تۇرعىندار بىلە مە؟

وسى سۇراقتارعا جاۋاپ ىزدەگەن KazUnite.com ساۋالناما جاريالاپ، وقىرماندار پىكىرىن بىلگەن ەدى.

“قايتا وڭدەۋ تۋرالى، تۇتىنعان زاتىڭىزدى قوقىسقا جىبەرمەي، قايتا وڭدەۋگە وتكىزۋ تۋرالى بىلەسىز بە؟” دەگەن العاشقى سۇراققا ساۋالناماعا قاتىسقانداردىڭ ۷۱،۶ پايىزى “جوق” دەپ جاۋاپ بەرگەن. دەمەك كيىم-كەشەكتىڭ قايتا وڭدەلەتىنەن كوپشىلىك حابارسىز.

ال “قازاقستاندا تۇتىنىلعان ەسكى زاتتار قايدا جىبەرىلەدى؟” دەگەن سۇراققا جاۋاپ بەرگەندەر اراسىندا “ەسكى كيىمدەر قايتا وڭدەۋگە جىبەرىلەدى” دەپ جاۋاپ بەرگەن ادام جوق. ۴۶،۳ پايىزى ەسكى كيىم-كەشەك اۋىلعا نەمەسە قايىرىمدىلىققا جىبەرىلەدى دەسە، ۳۳،۸ پايىزى قوقىسقا، ۲۰ پايىزى ورتەپ تاستايدى دەپ جاۋاپ بەرگەن.

“دامىعان ەلدەردەگىدەي ەسكى زاتتاردى قايتا وڭدەۋگە وتكىزەر مە ەدىڭىز؟” دەگەن ساۋالعا جاۋاپ بەرگەندەردىڭ جارتىسىنان استامى “ءيا” دەپ جاۋاپ بەرگەن. ال ۱۲،۳ پايىزى “جوق” دەپتى. ەڭ وزەكتى سۇراق “قانداي دا ءبىر تۇتىنعان تاۋارىڭىزدى ەسكىرگەن سوڭ قايتا وڭدەۋگە وتكىزىپ كوردىڭىز بە؟” دەگەن ساۋالعا رەسپوندەنتتەردىڭ ۹۳،۸ پايىزى “وتكىزىپ كورگەن جوقپىز” دەپتى.

“قازاقستاندا تۇرعىنداردىڭ قولدانعان زاتتارىن قايتا وڭدەۋگە اپارمايتىن سەبەبى نە؟” دەگەن ساۋالعا جاۋاپ بەرگەندەردىڭ ۸۴ پايىزى ەسكى زاتتاردىڭ قايدا قابىلداناتىنىن بىلمەيتىنىن ايتسا، ۱۴،۸ پايىزى ۇيالاتىنىن ايتقان.

ءبىر ايتا كەتەر جايت، ساۋالناما ناتيجەسى مەن سايتقا جولداعان حاتتار لەگىنە كوز سالساق، كوپشىلىك ساۋالناماعا جاۋاپ بەرۋدى قۇپ كورمەگەنى بايقالادى. سەبەبى حاتتار اراسىندا “سىزدەر تۇراتىن جەردە قايتا وڭدەۋ زاۋىتتارى، ەسكى كيىم-كەشەكتى قابىلدايتىن ورتالىقتار بار ما؟ دەپ سۇراساڭىزدار عوي، جاۋاپ بەرەر ەدىك. ءبىزدىڭ وڭىردە تۇتىنعان ەسكى زاتتاردى قابىلدايتىن جەر مۇلدە جوق. بولسا قانەكەي!” دەگەن مازمۇنداعى حاتتار دا بار.

كەيىنگى دەرەكتەرگە كوز جۇگىرتسەك، جاڭا ايتىپ وتكەنىمىزدەي، الەم بويىنشا جىلىنا ۹۲ ميلليون توننا كيىم-كەشەك جالپى توقىما بۇيىمدارى قوقىسقا كەتەدى ەكەن. سونداي-اق توقىما قالدىقتارىنىڭ كولەمى ۲۰۱۵-۲۰۳۰ جىلدار ارالىعىندا شامامەن ۶۰ پايىزعا ارتىپ، جىل سايىن قوسىمشا ۵۷ ميلليون توننا قالدىق تۇزىلەتىنى، جالپى العاندا جىلىنا ۱۴۸ ميلليون توننانى قۇرايتىنى بولجاندى. زەرتتەۋ جاساپ وتىرىپ، تسيفرلارعا قايتا-قايتا كوز سالدىم. وسىنشا ىسىراپ نە ءۇشىن دەگەن سۇراقپەن قاتار، “قالدىقتاردى قورشاعان ورتاعا، تابيعاتقا زالالسىز جويۋ مۇمكىن بە؟” دەگەن سۇراق مازالادى. ءيا، ادامزاتتىڭ ءسان يندۋسترياسىن دامىتام دەپ، جەر بەتىن “شۇبەرەكپەن” بىلعايتىنى قانداي وكىنىشتى؟!

ءسان ءوندىرىسىنىڭ دامىعانى سونشا جىل سايىن وندىرىلەتىن كيىمدەردىڭ سانى ۲۰۰۰ جىلدان بەرى ەكى ەسە ارتىپ، ۲۰۱۴ جىلى العاش رەت ۱۰۰ ميللياردتان اسقانى بەلگىلى بولدى. ساتىلماعان كيىمدەر قايدا كەتەدى دەيسىز بە؟ جاپ-جاڭا كۇيىندە ورتەلەدى. “۲۰۱۷ جىلى H&M كومپانياسىنىڭ جىل سايىن (۲۰۱۳ جىلدان بەرى) ۱۲ توننا ساتىلماعان كيىمدى ورتەپ جىبەرگەنى انىقتالدى” دەگەن دەرەك كەلتىرەدى goodonyou.eco سايتى. توقىما ونىمدەرىنىڭ شامادان تىس ءوندىرىسى مەن ودان شىعاتىن قالدىقتار پلانەتامىزعا وراسان زور زيانىن تيگىزىپ جاتىر.

“ءار سەكۋندتا ءبىر ماشينا توقىما ونىمدەرى قوقىسقا تاستالادى. ۲۰۳۰ جىلعا قاراي جىلىنا جاحان جۇرتشىلىعى قوقىسقا ۱۳۴ ميلليون توننا كيىم-كەشەك قالدىعىن لاقتىرادى” دەگەن دەرەك كەلتىرەدى شەتەلدىك سايتتار.

كيىمدەردى قايتا وڭدەۋ ارقىلى پايداعا جاراتۋ قانشالىقتى ءتيىمدى؟

ساراپشىلار كوپ كيىمدەر جاساندى تالشىقتار، پلاستيكتەردەن جاسالاتىندىقتان، وڭدەۋگە كەلمەيتىنىن ايتادى. الەم بويىنشا تىگىلەتىن كيىمدەردىڭ ۱۲ پايىزىنىڭ ماتاسى قايتا وڭدەۋگە جارامدى. قوقىسقا تاستالعان پلاستيك بۇيىمداردىڭ عاسىرلار بويى شىرىمەيتىنى بەلگىلى. سول بۇيىمداردىڭ اراسىندا سەكۋند سايىن تاستالىپ جاتقان ءبىر ماشينا توقىما ونىمدەرى دە شىرىمەي جاتا بەرەتىن كورىنەدى. تابيعاتتاعى تەپە-تەڭدىكتىڭ بۇزىلۋى، عالامدىق جىلىنۋعا نە سەبەپ بولىپ جاتقانىن سەزىپ تە وتىرعان بولارسىزدار؟!

قورشاعان ورتانى بۇلدىرمەس ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك؟

ءبىزدىڭ ەلدە تۇتىنىلعان كيىمدەردى قابىلدايتىن قايىرىمدىلىق ورتالىقتارى بار. ولارعا الەۋمەتتىك جەلىلەردەگى پاراقشالارى نەمەسە رەسمي سايتتارى ارقىلى حابارلاسىپ، كييۋگە جارامدى تازا كيىمدەردى تەگىن وتكىزۋگە بولادى. كيىم قۇر تۇرا بەرمەي، مۇقتاج جاننىڭ يگىلىگىنە جارايدى.

سونداي-اق H&M برەندىنىڭ كيىمدەرى ساتىلاتىن ەلىمىزدىڭ كەز كەلگەن قالاسىندا ەسكى كيىمدەردى وتكىزىپ، جاڭا كيىم الۋعا ۱۵ پايىزعا دەيىن جەڭىلدىك الۋعا بولاتىن شارالار بار. MEGA ساۋدا ورتالىقتارىنداعى H&M دۇكەندەرىندە كاسسا جانىندا جاسىل ءتۇستى ارنايى جاشىكتەر بولادى. كويلەك، داستارحان، سۇلگى، پەردە، تەرىدەن تىگىلگەن كيىمدەر سەكىلدى كەز كەلگەن بۇلىنبەگەن، وزىڭىزگە كەرەك ەمەس بۇيىمداردى وتكىزە الاسىز. مۇندا تەك اياق كيىمدەر، جۇمساق ويىنشىقتار قابىلدانبايدى. ءبىر قالتا كيىم وتكىزسەڭىز، ءبىر جاڭا كيىمدى ۱۵ پايىزدىق جەڭىلدىكپەن الۋعا ۆاۋچەر الا الاسىز. كۇنىنە قانشا كيىم وتكىزسەڭىز دە شەكتەۋ جوق.

مۇندا قابىلدانعان كيىمدەر گەرمانياعا قايتا وڭدەلۋگە جىبەرىلەدى. مۇنى ىسىراپقا جول بەرمەۋ جانە جاڭا تاۋارعا جەڭىلدىك الۋ ءتاسىلى دەسەك بولادى.

ەسكى كيىمدى وتكىزۋگە بولاتىن تاعى ءبىر ورىن – كوميسسيالىق دۇكەندەر. الماتى، نۇر-سۇلتان، قاراعاندى، شىمكەنت سياقتى ۇلكەن قالالاردا تازا، ءبىر-ەكى رەت قانا كيىلگەن ايگىلى برەند كيىمدەرىن قابىلدايتىن كوميسسيالىق دۇكەندەر بار. قابىلداۋ باعالارى كيىمنىڭ ساپاسىنا قاراي ءارتۇرلى. ءبىر عانا الماتى قالاسىندا وسىنداي ۱۶۳ كوميسسيالىق دۇكەن بار دەپ كورسەتەدى almaty.spravker.ru سايتى. بىرنەشەۋىنە حابارلاسىپ كورگەنىمىزدە دۇكەن يەلەرى تەك برەند كيىمدەر قابىلدايتىندىقتارىن، ساپاسىنا قاراي ۳ مىڭ تەڭگەدەن ۳۰۰ مىڭ تەڭگەگە دەيىن باعالاناتىنىن ايتتى.

“قابىلدانعان كيىمدەر ساتىلۋعا قويىلادى. حيميالىق تازالاۋدان وتكەن، برەند كيىمدەردى قابىلدايمىز. اقشاسىن كيىم ساتىلعاننان كەيىن بارىپ قانا بەرەمىز” دەپ جاۋاپ بەردى قوڭىراۋىمىزعا دۇكەن يەسى. بۇل – ساتۋ ارقىلى كيىمگە ەكىنشى ءومىر سىيلاۋ ءتاسىلى.

جەردى ءبۇلدىرىپ، اۋانى لاستاپ جاتقان قالدىقتار تۋرالى ەستىگەن سايىن، ءسوز باسىندا ايتقان ەسكى كيىم، ماقتا-ماتا، ءجۇن-جۇرقا قالدىقتارىن جينايتىن كولىك ءجيى ەسىمە تۇسەدى. ەلىمىزدە سول شارالار قايتا قولعا الىنسا، وڭدەۋ زاۋىتتارى كوپتەپ اشىلسا، تابيعاتقا كەلتىرەر زالال ازايار ەدى. حالىق ۇنەمدىلىككە دە ۇيرەنىپ، ىسىراپقا جول بەرىلمەس ەدى. بىراق ەڭ باستىسى، تابيعاتتى قورعاۋعا اتسالىسۋ ءاربىرىمىزدىڭ بورشىمىز ەكەنىن تۇسىنسەك ەكەن…

Тарату:

ينجەنەرلىك-تەحنيكالىق ماماندىقتى تاڭداۋدا جاستار ءۇشىن مۇمكىندىك كوپ

Тарату:

نۇر-سۇلتان. KazUnite – “بولاشاق” حالىقارالىق ستيپەندياسى ۱۹۹ قازاقستاندىققا بەرىلدى. وتكەن جىلى ينجەنەرلىك-تەحنيكالىق ماماندىقتارعا ۳۶٪، بيىل ۶۰٪ ستيپەنديا ءبولىندى. بۇل تۋرالى قر مەملەكەتتىك كەڭەسشىسى ەرلان قارين ءمالىم ەتتى.

“شەتەلدە كادرلار دايارلاۋ جونىندەگى رەسپۋبليكالىق كوميسسيانىڭ كەزەكتى وتىرىسى ءوتتى. كوميسسيا شەشىمىمەن “بولاشاق” حالىقارالىق ستيپەندياسى ۱۹۹ قازاقستاندىققا بەرىلدى. ولار ماگيستراتۋرا مەن دوكتورانتۋرادا وقيتىن بولادى. پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ “بولاشاق” باعدارلاماسىن قايتا باعدارلاۋ جونىندەگى تاپسىرماسىنا سايكەس، ينجەنەرلىك-تەحنيكالىق كادرلاردى دايارلاۋعا باسا ءمان بەرىلدى. ەگەر وتكەن جىلى ينجەنەرلىك-تەحنيكالىق ماماندىقتارعا ۳۶٪ ستيپەنديا بولىنسە، بيىل ۶۰٪ ءبولىندى”، – دەپ جازدى ەرلان قارين Instagram اككاۋنتىندا.

ونىڭ سوزىنشە، مەديتسينالىق باعىتتاعى اكادەميالىق باعدارلامالارعا ۇمىتكەرلەردىڭ قولجەتىمدىلىگىن جانە قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ ماقساتىندا رەسپۋبليكالىق كوميسسيا مەديتسينا قىزمەتكەرلەرىن اكادەميالىق وقىتۋ ءۇشىن جەكە سانات ءبولۋ تۋرالى شەشىم قابىلدادى.

Тарату:

شىلدەنىڭ العاشقى جەكسەنبىسى – قازاقستاندا دومبىرا كۇنى

Тарату:

نۇر-سۇلتان. KazUnite – جىل سايىن شىلدەنىڭ العاشقى جەكسەنبىسىندە ەلىمىزدە ۇلتتىق دومبىرا كۇنى اتالىپ وتەدى، دەپ حابارلايدى قازاقپارات ءتىلشىسى.

بۇل مەرەكە قر تۇڭعىش پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ جارلىعىمەن ۲۰۱۸ جىلدان بەرى تويلانىپ كەلەدى.

۲۰۱۸ جىلدىڭ ۱۳ ماۋسىمىندا قوعامدى ۇلتتىق مادەنيەت پەن بىرەگەيلىكتى ساقتاۋ مەن قايتا جاڭعىرتۋ يدەياسىنىڭ توڭىرەگىندە ودان ءارى توپتاستىرۋ ماقساتىندا شىلدەنىڭ ءبىرىنشى جەكسەنبىسىن ۇلتتىق دومبىرا كۇنى رەتىندە بەلگىلەۋ تۋرالى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ جارلىعى جارىق كوردى. سول جىلى شىلدەدەگى العاشقى جەكسەنبى ۱-ءى كۇنىنە ءدوپ كەلىپ، ەلوردانىڭ “قازاق ەلى” مونۋمەنتى الدىندا جينالعان ەكى مىڭنان استام مۋزىكانت “كوڭىل اشار”، “اداي”، “بالبىراۋىن”، “ەركە سىلقىم”، “سارىارقا” كۇيلەرىن ورىنداعان ەدى.

زەرتتەۋشىلەردىڭ ايتۋىنشا، دومبىرا تۋرالى العاشقى عىلىمي دەرەكتەر ءال ءفارابيدىڭ جازبالارىندا “تامبۋر” دەگەن اتپەن كەزدەسەدى. ەل اۋزىنداعى اڭىز بويىنشا ايگىلى شىڭعىس حانعا جوشىنىڭ ءولىمىن جەتكىزگەن دە دومبىرا ەدى.

ايگىلى وزبەكالى جانىبەكوۆ جازبالارىندا قازاق دومبىراسى ۹ پەرنەلى بولعان دەپ ايتىلادى. ۲۰۰۸ جىلى موڭعوليا ارحەولوگتارى التايدىڭ سول ەلدەگى بولىگىنەن ءبىزدىڭ زامانىمىزدىڭ V عاسىرىنا جاتاتىن كونە اسپاپ تاۋىپ، كەيىن ونى زەرتتەگەن قارجاۋباي سارتقوجاۇلى ەلگە كوشىرمەسىن الدىرعان بولاتىن. تۇركولوگ عالىمنىڭ ايتۋىنشا، سول “اتا دومبىرادا” دا ۹ پەرنە بولعان.

قازاق جەرىندەگى بالبال تاستاردىڭ اراسىندا دومبىراعا ۇقساس اسپاپ ۇستاپ تۇرعان بەينەلەر دە كەزدەسەدى. ۇڭگىرلەر مەن سىنتاستاردا، قىش مۇسىندەردە دە دومبىرا ۇستاعان ادام بەينەسى ءجيى كەزدەسەدى. وسىلارعا سۇيەنىپ، دومبارىنىڭ تاريحى ۵ مىڭ جىلدان اسادى دەيتىن تەوريا بار.

دومبىرانىڭ عىلىم نەگىزدە رەفورماعا ءتۇسۋى احمەت جۇبانوۆتىڭ كەزىندە بولدى. قايراتكەر رەسەيدىڭ تۋلا ولكەسىندەگى اسپاپ شەبەرلەرىنىڭ اۋلەتىنەن شىققان بوريس جانە ەممانۋيل رومانەنكولارمەن بىرلەسىپ، قازاق دومبىراسىن وركەسترگە بەيىمدەۋىنەن دومبىرا ەۆوليۋتسياسىنىڭ شەشۋشى كەزەڭى باستالادى.

سونىمەن بىرگە حح عاسىردا قازاق دومبىراسىنىڭ ۷ ءتۇرى قولدانىستان شىعىپ قالعان دەگەن دەرەكتەر بار.

قازىر ۇلتتىق دومبىرا كۇنى بىرقاتار وڭىردە پەرزەنتحانادا جاڭا تۋعان سابيلەرگە دومبىرا، بالالارعا ارنالعان كيىم، كونديتەرلىك جانە ءسۇت ونىمدەرى سىيلانادى.

سونىمەن قاتار تۇركىستان وبلىسىندا تۇلكىباستان باستاۋ العان “مەكتەبىڭە دومبىرا سىيلا” اكتسياسى وزگە اۋداندارعا ەستافەتا رەتىندە ۇسىنىلدى.

ال مامىر ايىندا ەلورداداعى مەكتەپتەردىڭ بىرىندە “ەڭ اۋقىمدى دومبىرا ساباعى” ءوتتى، وندا مىڭنان استام وقۋشى قاتىستى. دومبىرا ساباعىن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن مادەنيەت قايراتكەرى ايتجان توقتاعان وتكىزگەن. وقۋشىلار “سارىارقا”، “بالبىراۋىن”، “ەركەم-اي”، “كەڭەس”، “جاستار ءبيى” سىندى تانىمال كۇيلەردى ورىنداعان.

بۇل دومبىرا ساباعى گيننەستىڭ رەكوردتار كىتابىنا ەنۋى مۇمكىن.

كەيىنىرەك، مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ اۋقىمدى دومبىرا ساباعىن وتكىزگەن ايتجان توقتاعانعا العىس ءبىلدىردى.

بيىل دا جاڭادان قۇرىلعان جەتىسۋ وبلىسىنىڭ قارابۇلاق اۋىلىندا ۵۰۰ بالا ءبىر مەزەتتە كۇي تارتتى.

Тарату: